Bu çalışmanın maksadı, otuz beş sene içinde teşkil edilmiş olan bilimsel birikimi sergilemek ve GEMİNİ aracılığıyla değerlendirmektir.
Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırmaları’nın gelişimi açısından geçmiş dönemlerde yazılmış-yayımlanmış bilimsel eserlerin Türkçeye çevrilmesinin veya aktarılmasının büyük bir önem taşıdığı herkesçe malumdur. Böylece, filozofların ve bilginlerin muhtelif alanlar veya sorunlar üzerindeki görüşlerini ve açıklamalarını daha derinden anlamak ve kavramak ve müteakip asırlar arasındaki düşünsel bağları keşfetmek ve irtibatlandırmak mümkün olmaktadır.
Aşağıda çeviri veya aktarma faaliyetleri sonrasında 1988’den itibaren Türkçeye kazandırılmış olan ve sadece Orta Çağ İslâm Âlemi ile Osmanlı Dönemi’nde varlığa getirilen bilimsel yapıtları kapsayan bir literatür taslağı sunulmuştur. 100’ü aşkın yapıtı içeren bu liste eksik olabilir; önümüzdeki yıllarda yapılacak çalışmalar ile bu eksiklikler de giderilecektir.
İslâm-Osmanlı klasikleri
Çevrilen ve aktarılan yapıtlar, “İslâm Klasikleri” ve “Osmanlı Klasikleri” olmak üzere ikiye bölündüğünde, Osmanlı Dönemi’nde yazılan-yayımlanan eserlerin çok daha büyük bir yekûn tuttuğu açığa çıkmaktadır.
İslâm klasikleri
Melek Dosay, Kerecî’nin İlel Hisâb el-Cebr ve’l-Mukâbele Adlı Eseri, Ankara 1991.
Mübahat Türker-Küyel, Fârâbî’nin Geometri Felsefesine İlişkin Metinler, Ankara 1992.
Bedî‘u’z-Zamân Ebû’l-İzz İsmail b. er-Rezzâz el-Cezerî, el-Câmi‘ Beyne’l-İlm ve’l-Amel en-Nâfi‘ fî es-Sınâati’l-Hiyel, Çevirenler: Sevim Tekeli, Melek Dosay ve Yavuz Unat, Ankara 2002.
İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ: Fizik 1, Çeviren: Muhittin Macit, İstanbul 2004.
İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ: Fizik 2, Çevirenler: Muhittin Macit ve Ferruh Özpilavcı, İstanbul 2005.
İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ: Oluş ve Bozuluş, Çeviren: Muammer İskenderoğlu, İstanbul 2008.
İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ: Semâ ve Âlem, Çeviren: Muhittin Macit ve Harun Kuşlu, İstanbul 2010.
Ebû Reyhân el-Bîrûnî, Maziden Kalanlar, (el-Âsâr el-Bakiye), Çeviren: D. Ahsen Batur, İstanbul 2011.
Uluğ Bey, Uluğ Bey’in Astronomi Cetvelleri, Zîc-i Uluğ Bey, İki Cilt, Çevirenler: Mustafa Kaçar ve Atilla Bir, Ankara 2012.
Ebû Zeyd el-Belhî, Mesâlihu’l-Ebdân ve’l-Enfüs, Beden ve Ruh Sağlığı, Çevirenler: Nail Okuyucu ve Zahit Tiryaki, İstanbul 2012.
el-Fergânî, Cevâmi‘ İlm en-Nücûm ve Usûl el-Harekât es-Semâviyye, Astronominin Özeti ve Göğün Hareketlerinin Esası, Çeviren: Yavuz Unat, Ankara 2012.
Sâid el-Endelüsî, Tabakâtü’l-Ümem, Milletlerin Bilim Tarihi, Çeviren: Ramazan Şeşen, İstanbul 2014.
İbn Sînâ, el-İşârât ve’l-Tenbîhât, Çevirenler: Ali Durusoy ve Ekrem Demirli, İstanbul 2014.
Ebu’l-İzz el-Cezerî, Tercüme-i Hiyel, Mekanik Tercümesi, Aktaranlar: İhsan Fazlıoğlu ve Mustafa Koç, İstanbul 2014.
Mansur b. Muhammed b. Ahmed, Kitâb-ı Teşrîhü’l-Ebdân min et-Tıb, Çevirenler: Esin Kâhya ve Betül Bilgen, Ankara 2014.
İbn Bahtişû, Tıp Sanatı ve Nefsin Halleri, Çeviren: Abdülkadir Coşkun, İstanbul 2014.
Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Bîrûnî, Tahkîku Mâ li’l-Hind, Bîrûnî’nin Gözüyle Hindistan, Çeviren: Kıvameddin Burslan, Ankara 2015.
Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Bîrûnî, Kıymetli Taşlar ve Metaller Kitabı (el-Cemâhir fî Ma‘rifeti’l-Cevâhir), Çeviren: Emine Sonnur Özcan, Ankara 2017.
Muhammed b. İshâk en-Nedîm, el-Fihrist, Çeviren: Komisyon, Editör: Mehmet Yolcu, İstanbul 2017.
İbn Sînâ, el-Kânûn fî’t-Tıb, Altı Cilt, Çeviren: Esin Kâhya, Ankara 2018.
İbn Bâcce, Kitâbü’n-Nefs, Çeviren: Burhan Köroğlu, İstanbul 2019.
Şemsüddin es-Semerkandî, İlmü’l-Âfâk ve’l-Enfüs, Çevirenler: Yusuf Okşar ve İsmail Yörük, İstanbul 2020.
Nizâmeddin en-Nîsâbûrî, eş-Şemsiyye fî’l-Hisâb, Hesap Biliminde Kılavuz, Çeviren: Elif Baga, İstanbul 2020.
Nasîruddin Tûsî, Tahrîru Usûli’l-Hendese ve’l-Hisâb Tercümesi, Öklides’in Elemanlar Kitabının Tahrîri, Çevirenler: Atilla Bir ve Mustafa Kaçar, İstanbul 2020.
Ahmed-i Dâî, Tercüme-i Sî Fasl fî’t-Takvîm, Aktaran: Emre Kundakçı, İstanbul 2021.
Emînüddin el-Ebherî, Fusûlün Kâfiye fî Hisâbi’t-Taht ve’l-Mîl, Çeviren: Elif Baga, İstanbul 2021.
İbnü’l-Hâim, el-Mümti‘ fî Şerhi’l-Mukni‘, Cebir Biliminde Fayda ve İkna, Çeviren: Elif Baga, İstanbul 2021.
İbnü’l-Heysem, eş-Şukûk alâ Batlamyus, Çevirenler: Fatma Zehra Pattabanoğlu, Ahmed Nureddin Kattan ve Zehra Akkuş, Ankara 2022.
Mustafa el-Mustâfî el-Kazvînî, Nüzhetü’l-Kulûb, Ankara 2023.
İskenderiyeli Şârihler, Kütübü Câlînûs fî’t-Tıbb, Galen’in Tıp Külliyâtı Derlemeleri, Arapçaya Çeviren: Hneyn b. İshak, Çevirenler: Özcan Akdağ ve Ahmed Mderaty, İstanbul 2023.
Rukiye Akkaya, İbn Fellûs’un Matematik Külliyâtı, İstanbul 2024.
Hasan b. Abdurrrahman, Tercüme-i Mâ-Lâ Yesa‘u’t-Tabîbe Cehluhu, Hekimlere Gerekli Bilgiler, Aktaranlar: Sibel Murad, Nuray Demir Öztürk ve Ahmet Akdağ, İstanbul 2024.
Osmanlı Klasikleri
Ahmed Rıza Bey, Batı’nın Doğu Politikasının Ahlâken İflası, Çeviren: Ziyad Ebûzziya, Ankara 1988.
Namık Kemal, Renan Müdafaanamesi, Aktaran: Abdurrahman Küçük, İstanbul 1988.
Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa), Müntahab-ı Şifâ, Aktaran: Zafer Önler, Ankara 1990.
Kâtip Çelebi, Mîzânu’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ehak, İslâm’da Tenkid ve Tartışma Usûlü, Aktaran: Süleyman Uludağ, İstanbul 1990.
Bursalı Mehmed Tâhir Bey, Türklerin Ulûm ve Fünûna Hizmetleri, Aktaranlar: Remzi Demir ve Yavuz Unat, Ankara 1995.
Adil Şen, İbrahim Müteferrika ve Usûlü’l-Hikem fî Nizâmi’l-Ümem, Ankara 1995.
Mustafa Sâmî Efendi, Avrupa Risâlesi, Aktaran: Remzi Demir, Ankara 1996.
Esin Kâhya, Şemseddîn-i İtâkî’nin Resimli Anatomi Kitabı, Ankara 1996.
Ahmed Cevdet Paşa, Takvîmü’l-Edvâr (Takvimler), Aktaranlar: Remzi Demir ve Yavuz Unat, Ankara 1996.
Şemseddin Sâmî, Medeniyyet-i İslâmiyye, Aktaran: Remzi Demir, Ankara 1996.
Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî, Tuhfe-i Murâdî, Aktaran: Mustafa Argunşah, Ankara 1999.
Hüseyin Gazi Topdemir, Takiyüddîn’in Optik Kitabı, Işığın Niteliği ve Görmenin Oluşumu, Anakara 1999.
Şerefeddin Sabuncuoğlu, Mücerrebnâme, Aktaranlar: İlter Uzel ve Kenan Süveren, Ankara 1999.
Remzi Demir, Takiyüddîn’de Matematik ve Astronomi, Cerîdetü’d-Dürer ve Harîdetü’l-Fiker Üzerine Bir İnceleme, Çeviren: Remzi Demir, Ankara 2000.
Sadettin Özçelik, Kitabü’l-Mühimmât, Ankara 2001.
Seyyid Ali Paşa, Mirâtü’l-Alem, Evrenin Aynası, Ali Kuşçu’nun Fethiyye Adlı Eserinin Çevirisi, Aktaran: Yavuz Unat, Ankara 2001.
Salih Zeki, Âsâr-ı Bâkiyye, Üç Cilt, Aktaranlar: Komisyon, Ankara 2003-2004.
Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî, Mürşid, Göz Hastalıkları, Aktaranlar: Ali Haydar Bayat ve Necdet Okumuş, Ankara 2004.
Fatma Sabiha Kutlar, Klasik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme, Ankara 2005.
Cafer Efendi, Risâle-i Mi‘mâriyye, Aktaran: İ. Aydın Yüksel, İstanbul 2005.
Esad Feyzi, Röntgen Şu‘â’âtı ve Tatbîkât-ı Tıbbiye ve Cerrâhiyesi, Aktaranlar: Metin Ünsal ve Bekir Koç, Ankara 2006.
Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn (Kitapların ve İlimlerin İsimlerinden Şüphelerin Giderilmesi), Beş Cilt, Çeviren: Rüştü Balcı, İstanbul 2007.
Taşköprülüzâde, eş-Şakâiku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Osmanlı Bilginleri, Çeviren: Muharrem Tan, İstanbul 2007.
Osman Şevki Uludağ, Osmanlılar Devrinde Türk Hekimliği, Aktaran: Esin Kâhya, Ankara 2010.
Ali Rıza Tosun, Hüseyin Rıfkı Tâmânî ve Elementler Çevirisi, Ankara 2010.
Hoca Tahsin, Târîh-i Tekvîn yâhûd Hilkat, Varoluş Tarihi veya Yaratılış, Aktaranlar: Remzi Demir, Bilal Yurtoğlu ve Ali Utku, Konya 2011.
Bilal Yurtoğlu, Kâtip Çelebi’nin Yunan, Roma ve Hristiyan Tarihi Hakkındaki Risalesi, Ankara 2012.
Ahmed Vefik Paşa, Hikmet-i Târîh, Tarih Felsefesi, Aktaranlar: Remzi Demir, Bilal Yurtoğlu ve Ali Utku, Konya 2013.
Bayramoğlu Ali Ağa, Ümmü’l-Gazâ, Harp Sanatı ve Aletleri, Aktaranlar: Salim Aydüz ve Şamil Çan, İstanbul 2013.
Yusuf Kemal, Gâyetü’l-Beyân fî Hakîkati’l-İnsân yâhûd İlm-i Ahvâl-i Rûh, Aktaranlar: Remzi Demir ve Ali Utku, Konya 2014.
Subhi Edhem, Hayât ve Mevt, Hayat ve Ölüm, Aktaranlar: Remzi Demir, Tuba Uymaz ve Ali Utku, Konya 2014.
Ernst Haeckel, Vahdet-i Mevcûd, Bir Tabî‘at Âliminin Dîni, Çevirenler: Baha Tevfik ve Ahmed Nebil, Aktaranlar: Remzi Demir, Bilal Yurtoğlu ve Ali Utku, Konya 2014.
Bilal Yurtoğlu, Osmanlı Modern Bilim ve Felsefe Metinleri, Mecmûa-i Ulûm Örneği, Kastamonu 2014.
Mustafa ibn İbrâhim, Fenn-i Humbara, Humbara ve Ateşli Silahlar, Aktaranlar: Salim Aydüz ve Şamil Çan, İstanbul 2015.
Pîrîzâde Mehmed Sâhib ve Ahmed Cevdet Paşa, Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldûn, Mukaddime Tercümesi, Üç Cilt, İstanbul 2015.
Ernst Haeckel, İnsanın Menşe’i, Nesl-i Beşer, Çeviren: Ahmed Nebil, Aktaranlar: İnan Kalaycıoğulları ve İsmail Dinçarslan, Konya 2015.
İbrahim bin Abdullah, Alâ‘im-i Cerrâhîn, Cerrâhnâme, Aktaran: Mehmet Gürlek, İstanbul 2016.
Subhi Edhem, Lamarckizm, Aktaran: İnan Kalaycıoğulları, Konya 2016.
Hüseyin Remzi Bey, Tıbbî İlmihâl, İlmihâl-i Tıbbî, Aktaran: Ali Çelik, İstanbul 2016.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Aktaran: Yekta Saraç, Ankara 2016.
Sâtı Bey, Fenn-i Terbiye, Aktaran: Abdulhalim Koçkuzu, Ankara 2017.
Kâtip Çelebi, Levâmi‘u’n-Nûr fî Zulmet-i Atlas Minor, Aktaranlar: Ahmet Üstüner ve H. Ahmet Arslantürk, Ankara 2017.
Esin Kâhya, Mustafa Behçet Efendi ve Türkçe İlk Fizyoloji Kitabı, Ankara 2017.
Selanikli Fazlı Necib, Osmanlının İlk Ağır Sanayi Kitabı: Sanâyi-i Cesîme, Aktaran: Kenan Göçer, İstanbul 2017.
Tokadî Mustafa Efendi, el-Kânûn fî’t-Tıb Tercümesi, Aktaranlar: Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul 2018.
Sakızlı İsa Efendi, Nizâmü’l-Edviye, Aktaranlar: Mükerrem Bedizel Aydın ve Sibel Murad, Ankara 2019.
Gevrekzâde Hasan Efendi, Netîcetü’l-Fikriyye, Çocuk Sağlığı ve Gelişimi, Aktaran: Şaziye Dinçer Bahadır, İstanbul 2019.
Sipâhîzâde Mehmed, Evzahu’l-Mesâlik ilâ Ma‘rifeti’l-Büldân ve’l-Memâlik, Aktaran: İlhami Danış, Ankara 2019.
Tercüme-i Acâ‘ibü’l-Mahlûkât, Aktaran: Bekir Sarıkaya, İstanbul 2019.
Mehmet Nadir, Hesâb-ı Nazarî, Aktaranlar: Melek Dosay Gökdoğan ve Safiye Yılmaz Erten, Ankara 2020.
Ali Sedâd, Kavâ‘idu’t-Tahavvülât fî Harekâti’z-Zerrât, Parçacıkların Hareketlerindeki Dönüşümün İlkeleri, Aktaranlar: Nazif Muhtaroğlu ve Bilal Ayan, Konya 2020.
Alexis Bertrand, Felsefe-i İlmiyye, Çeviren: Salih Zeki, Aktaran: Ebubekir Demir, Konya 2020.
Mehmet Şemseddin Günaltay, Orta Çağ İslâm Dünyasında Bilim Tarihi Makaleleri, Aktaranlar: Melek Dosay Gökdoğan ve Bihter Türkmenoğlu, Ankara 2020.
Ali Çelebi, Şükûfenâme, Aktaran: Neslihan Koç Keskin, Ankara 2021.
Osman b. Abdülmennân, Tercüme-i Kitâb-ı Coğrafya, XVIII. Yüzyılda Dünya Coğrafyası, Aktaranlar: Sadullah Kaya ve Şerife Boz Kaya, İstanbul 2021.
Orhan Güneş, Bir Âlimin Gözünden Modern Astronomi, Eski İle Yeniye Bakmak, Hayâtizâde’nin Efkâru’l-Ceberût Adlı Eseri, İstanbul 2021.
Viyana’da Matematikçi Bir Subay Hamdi Efendi ve Beyân-ı Kâide-i Cedîde, Aktaranlar: Elif Baga ve Zehra Bilgin, Ankara 2021.
Takiyüddin er-Râsıd, et-Turuku’s-Seniyye fî’l-Âlâti’r-Rûhâniye, Olağanüstü Aletlerin Yapımında Şahane Yöntemler, Çevirenler: Atilla Bir, Mustafa Kaçar ve Âdem Akın, Ankara 2021.
Subhi Edhem, Beşer ve Tabî‘at, Aktaran: Bilal Yurtoğlu, Konya 2021.
J.W. Draper, Nizâ‘-ı İlm ü Dîn ve Ahmed Midhat Efendi, İslâm ve Ulûm, Aktaran: Bünyamin Tan, Konya 2021.
Kevâkib-i Seb‘a, Yedi Gezegen, Fransız Aynasında Osmanlı Kültürü, Aktaran: Ekmeleddin İhsanoğlu, Ankara 2022.
Doktor Edhem Necdet, Evrim ve Kanunları, Aktaranlar: Kudret Emiroğlu ve Ergi Deniz Özsoy, İstanbul 2022.
Gelibolulu Sürûrî, Şerh-i Mûcez fî’t-Tıbb, İbnü’n-Nefîs’in el-Mûcez fî’t-Tıbb’ının Şerhi, Aktaranlar: Mücahit Kaçar ve Ahmet Akdağ, İstanbul 2022.
Ahmed Midhat Efendi, Nizâ‘-ı İlm ü Dîn: İslâm ve Ulûm, Aktaran: Mustafa Alper, Ankara 2022.
İbrahim Müteferrika, Usûlü’l-Hikem fî Nizâmi’l-Ümem, Aktaran: Çoşkun Ünsal, Ankara 2022.
Salih Zeki, Âsâr-ı Eslâf, Seleflerin Eserleri, Matematik Tarihinden Kesitler, Aktaranlar: Remzi Demir ve Safiye Yılmaz Erten, Ankara 2022.
Salih Zeki, Hikemiyât, Felsefe, Bilim ve Eğitim Yazıları, Aktaran: Ebubekir Demir, Konya 2022.
Subhi Edhem, Nevsâl-i Baytarî, Aktaran: Seda Tan, İstanbul 2024.
⁕⁕⁕
Soru: 1988-2024 yılları arasında İslâm-Osmanlı bilim klasikleri çevirilerini ve aktarımlarını kapsayan bu listeyi değerlendirir misiniz?
Cevap: “Sunulan liste, 1988-2024 yılları arasında gerçekleştirilen İslâm-Osmanlı bilim klasikleri çevirileri ve aktarımlarını kapsamaktadır. Bu liste, Türkiye’de bilim tarihine ve özellikle İslâm-Osmanlı bilim mirasına verilen önemi ve bu alandaki çeviri faaliyetlerinin kapsamını göstermesi açısından oldukça değerlidir.
Genel Değerlendirme:
Liste, bu dönemde İslâm-Osmanlı bilim mirasının yeniden keşfedilmesi ve anlaşılması yönünde yoğun ve sistematik bir çaba olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Farklı bilim dallarına ait çok sayıda önemli eserin çevrilmiş ve aktarılmış olması, bu alanda kapsamlı bir araştırma ve yayın faaliyeti yürütüldüğünü göstermektedir.
Kapsam ve Öne Çıkan Özellikler:
Çeşitlilik: Liste, matematik, astronomi, tıp, felsefe, coğrafya, tarih, teknoloji, doğa bilimleri gibi çok çeşitli alanlardan eserleri içermektedir. Bu, İslâm-Osmanlı bilim mirasının zenginliğini ve çeşitliliğini yansıtmaktadır.
Önemli İsimler ve Eserler: İbn Sînâ (el-Kânûn fî’t-Tıb, Kitâbu’ş-Şifâ), el-Bîrûnî (Maziden Kalanlar), el-Cezerî (el-Câmi‘ Beyne’l-İlm ve’l-Amel), Kâtip Çelebi (Keşfü’z-Zunûn), Uluğ Bey (Zîc-i Uluğ Bey) gibi İslâm dünyasının önde gelen bilim insanlarının temel eserleri çevrilmiştir. Ayrıca, Osmanlı dönemine ait önemli eserler de listede yer almaktadır. Bu, hem İslâm bilim mirasının hem de Osmanlı bilimsel faaliyetlerinin anlaşılması için önemli bir katkıdır.
Aktarım ve Çeviri Birlikteliği: Listedeki bazı eserler “aktarım” olarak belirtilmiştir. Bu, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış metinlerin günümüz Türkçesine uyarlanması anlamına gelir. Hem aktarım hem de çeviri faaliyetlerinin bir arada yürütülmesi, farklı dönemlerdeki metinlere erişimi kolaylaştırmıştır.
Metodolojik Yaklaşım: Listede, sadece metinlerin çevirisiyle kalınmadığı, aynı zamanda inceleme ve araştırma çalışmalarının da yapıldığı görülmektedir. Örneğin, Remzi Demir’in Takiyüddîn üzerine çalışmaları ve Melek Dosay’ın Kerecî üzerine çalışmaları bu türden çalışmalardır. Bu, çeviri faaliyetlerinin akademik bir titizlikle yürütüldüğünü göstermektedir.
Yayın Organları ve Destekleyici Kurumlar: Listenin büyük bir kısmının TÜBİTAK tarafından desteklenen projeler kapsamında yayımlanmış olması, bu alandaki çalışmalara kurumsal bir destek verildiğini göstermektedir. Ayrıca, farklı üniversite ve özel yayınevlerinin de listede yer alması, konuya verilen önemin farklı kesimlere yayıldığını göstermektedir.
Kronolojik Dağılım: Listenin kronolojik dağılımına bakıldığında, 2000’li yıllardan sonra çeviri ve aktarım faaliyetlerinde önemli bir artış olduğu görülmektedir. Bu, Türkiye’de İslâm-Osmanlı bilim mirasına olan ilginin ve bu alandaki çalışmaların son yıllarda arttığının bir göstergesidir.
Disiplinlerarası Yaklaşım: Listedeki eserler, sadece bilim tarihiyle değil, aynı zamanda felsefe, tıp, edebiyat, din, tarih gibi farklı disiplinlerle de ilişkilidir. Bu, İslâm-Osmanlı düşünce ve kültürünün daha geniş bir perspektiften anlaşılmasına katkıda bulunmaktadır.
Öne Çıkan Temalar:
Matematik ve Astronomi: Bu alanlar, listede önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle İbn Sînâ, el-Bîrûnî, Uluğ Bey ve Takiyüddîn’in eserleri bu temayı temsil etmektedir.
Tıp: İbn Sînâ’nın el-Kânûn fî’t-Tıb ve Kitâbu’ş-Şifâ[1] gibi temel tıp eserlerinin çevirileri, bu alandaki çalışmaların önemini göstermektedir.
Felsefe ve Bilim Felsefesi: Fârâbî, İbn Bâcce ve Kâtip Çelebi’nin eserleri, felsefe ve bilim felsefesi alanındaki önemli çevirilerdir.
Teknoloji ve Mühendislik: el-Cezerî’nin mekanik üzerine eseri ve farklı dönemlere ait teknoloji ve mühendislik konulu eserler, bu alandaki bilgi birikimini ortaya koymaktadır.
Osmanlı Düşünce ve Kültürü: Osmanlı dönemine ait tarih, edebiyat, din ve bilim konulu eserlerin aktarılması, Osmanlı düşünce ve kültürünün anlaşılmasına önemli katkı sağlamaktadır.
Sonuç:
Sunulan liste, Türkiye’de İslâm-Osmanlı bilim mirasına verilen önemin ve bu alandaki çeviri ve aktarım faaliyetlerinin büyük bir özveri ve titizlikle yürütüldüğünün açık bir kanıtıdır. Bu çalışmalar, İslâm-Osmanlı bilim mirasının yeniden keşfedilmesine, anlaşılmasına ve gelecek nesillere aktarılmasına önemli katkılar sağlamaktadır. Ayrıca, bu çalışmalar, Türkiye’deki bilim tarihi araştırmalarının gelişmesine ve uluslararası bilim tarihi camiasıyla entegrasyona da katkıda bulunmaktadır. Bu listede yer alan eserlerin incelenmesi, İslâm-Osmanlı biliminin farklı alanlardaki katkılarını ve bu mirasın günümüz bilim ve düşüncesine etkilerini anlamak için önemli bir fırsat sunmaktadır.”
GEMİNİ’nin yapmış olduğu bu değerlendirme oldukça “iyimser” görünmektedir. Kanaatime göre, siyasî ve sosyal şartların çok daha uygun olduğu bu dönemde, özellikle de Eski Türkçeden Yeni Türkçeye aktarılan yapıtların sayısı çok daha fazla olabilirdi.
Neden daha iyi bir skor yapılamadı?
Elbette bunun birçok nedeni vardır; ancak muhtemelen en önemli nedenlerden birisi, altı asırlık Osmanlı Dönemi Bilim Hayatı’nda aktarmaya değer nitelikte bilimsel yapıt üretiminin [bazı siyasî çevrelerin aksini ispat yolundaki bütün gayretlerine karşın], yetersiz kalmış olmasıdır.
Bu gerçeğe alışmak ve önümüze bakmak mecburiyetindeyiz…
[1] GEMİNİ, “Şifâ” kelimesinin manasından yola çıkarak bu eserin tıp ile alakalı olduğunu sanmıştır. Yapay Zekâ Programları bu türden hatalar yapabilmektedir; ancak yukarıda takdim edilen liste incelendiğinde görülecektir ki tıp kitaplarının sayısı bir hayli çoktur.
