Türkiye’de bilim ve teknoloji politikasına yönelik çalışmalar 1960’lı yılların başlarına kadar geri gitmektedir.
Bilim ve Teknoloji Politikaları’nın (BTP) bugünkü anlamıyla ortaya çıkışı, II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında gerçekleşmiştir. Savaş sırasında bilim ve teknolojinin askeri alandaki kritik rolü, devletlerin bu alana olan ilgisini ve yatırımlarını önemli ölçüde artırmıştır.
Vannevar Bush’un (18901974) 1945 yılında ABD Başkanı Roosevelt’e sunduğu “Science – The Endless Frontier” (Bilim – Sonsuz Ufuk) başlıklı rapor, BTP’nin şekillenmesinde dönüm noktası olmuştur. Bu raporda, temel bilim araştırmalarının devlet tarafından desteklenmesi gerektiği ve bu araştırmaların ekonomik büyüme, sağlık ve ulusal güvenlik için önemli olduğu vurgulanmıştır.
Soğuk Savaş Dönemi’nde (1947-1991), ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki rekabet, bilim ve teknolojiye yapılan yatırımları daha da artırmıştır. Bu dönemde uzay yarışı, nükleer teknoloji ve bilgisayar teknolojileri gibi alanlar öncelikli hale gelmiştir.
1960’larda OECD gibi uluslararası kuruluşların da etkisiyle BTP, daha sistematik bir şekilde ele alınmaya başlanmıştır. Bu dönemde bilim ve teknoloji politikalarının ekonomik büyüme ve toplumsal refah üzerindeki etkileri daha fazla vurgulanmıştır.
Bilim ve Teknoloji Politikaları (BTP), “Bilimsel Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) Faaliyetlerinin Desteklenmesi”, “Teknolojik Yenilikçiliğin Teşvik Edilmesi”, “Bilim ve Teknoloji Eğitiminin Geliştirilmesi”, “Bilim ve Teknolojinin Toplumsal Etkilerinin Yönetilmesi” ve “Uluslararası İşbirliğinin Teşvik Edilmesi” gibi etkinliklerle, bir ülkenin gelişmesini yönlendirir ve destekler. Bu açıdan bakıldığında, çağımızda siyasî ve idarî yönetimin en önemli enstrümanı haline gelmiştir.[1]
Ergun Türkcan’ın bildirdiğine göre, Türkiye’de bilim ve teknoloji politikasına yönelik çalışmalar 1960’lı yılların başlarına kadar geri gitmektedir. İlk defa bu mesele Devlet Planlama Teşkilatı tarafından ele alınmış ve 1963’te yayımlanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1963-1967) “Türk Bilim Politikası’nın Esasları” diyebileceğimiz bir öneriler paketi ortaya konulmuştur.[2]
Süreç içinde bu girişim daha da geliştirilmiş ve nihayet, 1983 yılı Ekim ayında Nimet Özdaş, “Türk Bilim Politikası 1983-2003” başlıklı bir çalışmayı yayımlatmıştır. Burada yer alan önerilerden biri de bilim ve teknoloji politikalarının saptanmasında ve uygulanmasında yönetime yardımcı olmak maksadıyla bir Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) kurulmasıdır ve bu öneri de 4 Ekim 1983 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 77 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile gerçekleştirilmiştir; ancak BTYK, ilk toplantısını 9 Ekim 1989’da yapabilmiştir.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun Sekretarya hizmetini yürütmek için, TÜBİTAK Başkanlığına doğrudan bağlı olarak faaliyette bulunacak Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire Başkanlığı kurulmuştur.
Bu başkanlığın görevleri, “TÜBİTAK, Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire Başkanlığının Teşkilat, Yetki ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik”in Dördüncü Maddesi’nde şöyle belirtilmiştir:
“(1) BTYK’nın sekretarya görevini yürütmek ve bu bakımdan;
- BTYK toplantıları için hazırlık yapmak, gündem taslağı hazırlamak ve Başbakan’a sunmak üzere ilgili diğer çalışmaları yapmak,
b) BTYK’nın aldığı kararları ilgili kuruluş ve makamlara tebliğ etmek,
c) Yükseköğretim kurumları, kamu ve özel kuruluşların araştırma geliştirme faaliyetlerini yakından izlemek ve izleme sonuçlarını BTYK’ya sunmak,
ç) Tüm sektörlerde uygulamada getirilen yenilikleri yakından takip etmek ve bunları teşvik için BTYK’ya öneriler getirmek,
d) BTYK sekretarya görevlerinin gerektirdiği koordinasyonu gerçekleştirmek,
e) BTYK’nın aldığı kararların ilgili kuruluşlarca uygulanmasını izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını BTYK’ya aktarmak,
f) “BTYK’nın Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları” hakkındaki yönetmeliğin 5. Maddesinde TÜBİTAK’a verilen diğer sekretarya görevlerini yerine getirmek.
(2) Ulusal BTY politikası önerileri hazırlanmasına, öncelikli alanların ve alt konuların belirlenmesine yönelik stratejik araştırmalar yapmak, yöntem geliştirmek ve uygulamak.
(3) Ar-Ge, yenilikçilik ve girişimcilik destek mekanizmaları konusunda değerlendirme ve etki analizi çalışmalarını planlamak, koordine etmek ve gerçekleştirmek.
(4) Ar-Ge, yenilikçilik ve girişimcilik konularında mevcut durumun ve Ar-Ge yapan aktörlerin performansının ölçülmesi, izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla gösterge, endeks ve yöntem oluşturmak, uygulamak ve çalışma çıktılarını kamuoyuna duyurmak.
(5) İlgili bakanlık, kurum ve kuruluşlar tarafından veya bunların koordinasyonunda oluşturulan yapıların ilgili olan toplantılarına katılmak, strateji belgeleri ve eylem planlarına katkı sağlamak, görüş bildirmek.
(6) Birleşmiş Milletler, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ve Avrupa Birliği gibi uluslararası ve uluslarüstü kuruluşların BTY politikası çalışmalarını izlemek, görüş bildirmek, toplantılara ve projelere katılım sağlamak.
(7) BTYPD Başkanlığının görev alanına giren konularda, Başkan onayı ile Danışman görüşü almak ve belirli süreli Gruplar kurmak.
(8) Başkanlık tarafından verilen diğer görevleri yerine getirmek.”
Bilim ve Teknoloji Politikaları Literatürü de, XX. yüzyılın sonlarından itibaren yavaş yavaş oluşmaya başlamıştır. YÖK Ulusal Tez Merkezi’nde “Bilim ve Teknoloji Politikaları” (BTP) başlığı altında yapılan bir taramada, 1994-2024 yıllar arasındaki otuz sene içerisinde bu alanın çeşitli konularına ve sorunlarına dair çok sayıda Yüksek Lisans ve Doktora tezi yazıldığı gözlenmiştir. Bu durum da BTP disiplininin Türk Akademisi tarafından benimsendiğini ve başarılı bir şekilde temsil edildiğini göstermektedir. Liste şöyledir:
Yüksek Lisans
Necmi Demir, “Kalkınma planlarında ve hükümet programlarında bilim ve teknoloji politikaları”, 1995.
Mehpare Barış, “Gelişmekte olan ülkelerde teknoloji politikalarının belirlenmesi ve Türkiye’deki durum”, 1997.
Ferda Dönmez, “Türkiye’nin ihracat performansını desteklemede yüksek teknoloji kullanan sektörlerin rolü”, 1999.
Şirin Elçi, “Türk sanayi kuruluşlarında inovasyon yönetimi”, 1999.
Aygen Sibel Kurt, “Teknoloji öngörüsüne giriş: İngiltere örneği”, 2000.
Birgül Öztürk, “Bölgesel kalkınmada bilimsel ve teknolojik gelişimin etkileri ve Marmara Bölgesi kapsamında bir değerlendirme”, 2000.
S. Pelin Berkmen, “Uygulamalı bir yaklaşımla teknoloji yoğun ticaretin ülkelerarası bir kesit analizi ve Türkiye örneği”, 2000.
Eser Deniz Oğuz, “Türkiye için bir elektronik ticaret model önerisi – Kurumsal yaklaşım”, 2000.
Ayşegül Çelik, “Türkiye termik santrallerinde teknik değişme ve teknik etkinlik (1983-1996)”, 2000.
Fatih Yücel, “Teknoloji transferi, teknoloji transferinin azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik büyümelerine etkisi, Niğde-Bor Deri İmalat Sanayii uygulaması”, 2001.
M. Serdar Durgun, “Teknoloji gelişimi politikası analizi için sistem dinamiği yaklaşımı: Türkiye uygulaması”, 2001.
Volkan Cılga, “Hazır yiyecek sektöründe bilgi sistemleri ve bilgi teknolojileri kullanımı”, 2001.
Meltem Gülenay Ongan, “Elektronik ticaret ve bilişim teknolojilerinin OECD ülkelerine etkileri”, 2001.
Ayşegül Yılmaz, “Bölgesel inovasyon sistemleri: Literatür taraması ve Türkiye için açılımlar”, 2001.
Ayşe Evren Hoşgör, “Yeni enformasyon ve komünikasyon teknolojilerinin toplumsal örgütlenmedeki rolü: 1999 Kocaeli depremi örneği”, 2001.
Fikri Özçelik, “Teknoloji transferleri, ülke örnekleri ve Türkiye”, 2002.
Kurmaş Akdoğan, “Ar-Ge ve finansmanı: Türk imalat sanayi firmaları üzerine ampirik bir çalışma”, 2002.
Güçlü Tolga Durmaz, “Türkiye’deki küçük ve orta ölçekli işletmelerde internet kullanımının benimsenmesi: Karşılaştırmalı örnek çalışma”, 2002.
Haydar Sinan Hoşadam, “Türkiye’de yeni ekonominin işlergerçekliğinde ‘beyaz yakalı’ vakası”, 2002.
Yalın Gündüz, “Türkiye’deki şirketlerin araştırma -geliştirme çalışmalarının hisse değerlerine olan etkisi”, 2002.
Devrim Göktepe, “Üçlü sarmal modeli ve İsrail Magnet Programı: Ulusal inovasyon programlarına karşılaştırmalı yaklaşım ve Türkiye için çıkarımlar”, 2002.
Oğuzhan Alparslan, “Araştırma ağları: Türk mucitlerin durumu”, 2002.
Özgür Tek, “Elektronik uzam üretimi farklılık olarak siberuzay”, 2002.
Mehmet Gençay, “Uluslararası rekabet gücünü belirleyen etkenler: Türkiye imalat sanayi örneği”, 2003.
Nezahat Tezel, “Öğrenen ekonomide politika önerileri Aselsan’ın öğrenme süreci modeli üzerine bir çalışma”, 2003.
Serkan Gürsoy, “Erformasyon teknolojisi, işyeri örgütlenmesi ve yeni vasıf çeşitlerine talep”, 2003.
Tezcan Eralp Abay, “Yeni küresel enformasyon ve iletişim teknolojileri (EİT) yönetim rejimi ve bu rejimin Türk Telekomünikasyon sanayii üzerine etkileri ALCATEL TELETAŞ üzerine bir örnek çalışma”, 2003.
Özlem Kaya, “Türkiye’deki bilgi güvenliği politikasının oluşum süreci (karşılaştırmalı yaklaşım)”, 2003.
İbrahim Semih Akçomak, “Türkiye’de teknoloji geliştirme merkezleri”, 2003.
Ekin Keskin, “Enformasyon teknolojileri: Seçilmiş Türk şirketleri üzerindeki etkilerinin analizi”, 2003.
Ahmet Alper Parker, “Türkiye’de ve dünyada bilim ve teknoloji politikaları ve ulaştırma kesimi”, 2003.
Filiz Terzi, “İrlanda ve Türkiye’nin bilişim teknolojileri politikalarının karşılaştırılması”, 2003.
Cemal Evci, “Ar-ge vergi teşvikleri”, 2004.
Evren Bükülmez, “Teknolojik değişim ve metroloji hizmetleri medikal metroloji ve topluma etkileri”, 2005.
Elif Salduz, “Avrupa Birliği’nin rekabetçi bilgi ekonomisine dönüşüm sürecine Türkiye’nin uyumu”, 2005.
Emine Gülşah Özcanalp, “Bilim ve teknoloji politikaları bağlamında Türkiye’de biyogüvenlik yasa tasarısının incelenmesi”, 2006.
Abdullah Gök, “Ticari AR-GE’ye kamu desteğinin davranışsal artımlılığı kavramı ve Türkiye için bir değerlendirme çerçevesi yöntembilimsel önerisi”, 2006.
Mehmet Kerim Çomu, “AB’de uygulanan bilim ve teknoloji politikaları ve Türkiye karşılaştırması”, 2006.
Hadi Tolga Göksidan, “Organize sanayi bölgelerindeki firmalar arası ilişkiler: OSTİM örneği”, 2006.
Serkan Atmaca, “Türkiye’nin üyelik sürecinde Avrupa Birliği araştırma ve inovasyon politikalarına uyumu”, 2006.
Ömür Şamiloğlu, “Teknolojik değişim sürecinde devletin rolü”, 2006.
Serkan Polat, “Türkiye’de planlı dönemden itibaren uygulanan bilim ve teknoloji politikalarının sonuçları açısından değerlendirilmesi ve G. Kore karşılaştırması”, 2006.
Şafak Alptekin, “Cumhuriyet’ten günümüze Türkiye’nin bilim ve teknoloji politikaları: Ekonomik kalkınma ve toplumsal gelişme açısından ulusal inovasyon sisteminin önemi ve etkileri”, 2006.
Ezgi Özbaş, “Dünyada ve Türkiye’deki bilim ve teknoloji politikaları: Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Slovenya ve Türkiye karşılaştırması”, 2006.
Serkan Bürken, “Türk bilim ve teknoloji politikalarının bir değerlendirmesi, 1983-2005: Sektörel bir çözümleme”, 2007.
Nazlı Yılmaz Özdemir, “Yeni Ekonomi’ye dönüşümde bilim ve teknoloji politikaları (Güney Kore-Türkiye karşılaştırması)”, 2007.
Cihan Talha Çağıl, “Türkiye’de ulusal teknoloji politikaları ve teknoparkların bölgesel gelişmeye etkileri”, 2007.
Bekir Yılmaz, “Güney Kore’nin kalkınmasında üniversitelerin ve araştırma kurumlarının rolü”, 2007.
Murat Kemal Keleş, “Türkiye’de teknokentler: Bir ampirik inceleme”, 2007.
Fatih Can, “Dünyada ve Türkiye’de araştırma geliştirme faaliyetlerine yönelik vergisel teşvikler”, 2007.
Tansu Sarı, “Dünyadaki bilim ve teknoloji politikaları ışığında Türkiye ve teknokentler”, 2007.
Aslıhan Özdemir, “Ulusal inovasyon sistemi, Türkiye örneği”, 2008.
Sedat Acar, “Ulusal teknoloji politikalarındaki yeni gelişmeler ışığında Türkiye’nin teknoloji politikasının bir değerlendirmesi”, 2008.
Bülent Keskin, “Bilişim sistemlerinin stratejik yönetim açısından önemi”, 2008.
Şebnem Siso, “Kalkınmanın ve rekabetin itici gücü olarak teknoloji politikalarının önemi ve Türkiye’de uygulanabilirliği”, 2008.
Mustafa Erdem Sakınç, “Türkiye’de yazılım endüstrisinin finansmanı”, 2009.
Uğur Kardaş, “Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de AR-GE vergi teşvikleri”, 2009.
Gülten Yılmaz, “Üniversitelerin inovasyona katkıları: Gelişmiş ülkeler ve Türkiye karşılaştırması”, 2009.
Zeycan Karakaya, “Türkiye’nin bilim ve teknoloji politikasi: Uluslararası karşılaştırmalı bir analiz”, 2010.
Özlem Yılmaz, “Türkiye’de bilim ve teknoloji politikaları: 1980-2000”, 2010.
Tuba Tünen, “2000-2010 yılları arasında Türkiye de uygulanan inovasyon politikalarının KOBİ’ler üzerine etkisi: Konya Organize Sanayi Bölgesinde bir uygulama”, 2011.
Sinem Emiroğlu, “Enformasyon toplumu: Türkiye ve Güney Kore’nin ulusal bilim ve teknoloji politikaları”, 2012.
Ömer Boztaş, “Karmaşık teknolojilerden uçuş simülasyonu eğitim araçlarının avantajlı tedariği ve istifadesine yönelik bir strateji belirleme”, 2012.
Erdem Hilal, “Üniversite-sanayi işbirliğinin hukuksal altyapısı”, 2012.
Aslı Akçayöz, “Türkiye’de bilim ve teknoloji politikaları geliştirme süreci ve sorunları: Kırsal politikalar”, 2013.
Hacı Ahmet Yavuz, “Türkiye’de tarımsal biyoteknoloji inovasyon sistemi”, 2013.
Bahadır Şahin, “Televizyon için yeni yayın teknolojileri ve IPTV”, 2013.
Mehmet Fatih Çapanoğlu, “Üniversite sanayi işbirliği çerçevesinde teknokentlerin işleyişi ve Hacettepe Teknokent uygulaması”, 2013.
Duygu Aslan, “Bilim ve teknoloji parklarında yer alan teknoloji firmaları için sosyal sermayenin kaynakları ve katkıları: ODTÜ Teknokent örneği”, 2014.
Mustafa Zuhal, “Ulusal yenilik sistemlerinde teknoloji politikası aracı olarak teknoparklar: Türkiye deneyimi”, 2014.
Deniz Müzeyyen Çolak, “Türkiye’de teknoloji ve kalkınma”, 2015.
Oğuz Dura, “Sermaye birikim sürecinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin yeri: Türkiye deneyimi”, 2015.
İsmail Yılmaz, “Ar-Ge firmalarının faaliyetlerinde teknokentlerin rolü ve önemi: İTÜ Arı Teknokent’te bir araştırma”, 2016.
Hicri Aytaç Tatar, “Teknoloji transferi ve uygulamaları: Türkiye örneği”, 2016.
Murat Güryeli, “Ar-Ge projeleri seçim probleminin AHP yöntemi ile incelenmesi: Kamu destekli teknolojik ürün yatırım destek programı üzerine bir uygulama”, 2016.
Berna Demiral, “Teknoparklarda faaliyet gösteren işletmelerin vergi istisna ve uygulamaları, Ar-Ge desteği”, 2016.
Hasret Varol, “Türkiye’de bilgi ekonomisi ve Türkiye-Güney Kore karşılaştırması”, 2017.
Şahabeddin Kutlu, “Uydu-uzay teknolojilerinin geliştirilmesinde Türkiye’nin yönetim anlayışı ve dünya ölçeğinde karşılaştırmalı bir bakış açısı”, 2017.
İhsan Kanbaz, “LTE/4G hücresel haberleşme sistemlerine yönelik alıcı/verici anten sistemi tasarımı ve imalatı”, 2017.
Rabia Taş, “Uluslararası ilişkilerde normların yayılımı bağlamında Türkiye’de teknoloji politikalarının değişiminin analizi: Teknoloji transfer ofisleri örneği”, 2018.
Beyza Nur Mıynat Taşdemir, “İnovasyon ekonomisinde teknokentlerin yeri ve önemi: Türkiye örneği”, 2018.
Emine Benan Gülgün, “Bilim teknoloji ve yenilik politikaları ve uluslararası ticaret”, 2018.
Ali Rıdvan Aldemir, “Geleneksel şehir sistemlerinin akıllı şehir sistemlerine geçiş süreçlerinin yönetilmesi”, 2018.
Serkan Yavuz, “Uluslararası ticaret açısından Türkiye Güney Kore karşılaştırılmasında inovasyon etkisi”, 2018.
Yağmur Venüs Toprak, “Türkiye’nin gelişme sürecinde teknoloji politikaları: Teknoparklar”, 2018.
Bülent Gürler, “21. yüzyıl Türkiye’sinde inovasyon sistemi, performans başarısı ve açık inovasyon kavramı”, 2018.
Dağlar Göydağ, “Ar-Ge ve inovasyon: Türkiye’de inovasyonu destekleyen politikalar”, 2019.
Fatih Süleyman Biçer, “Okul yöneticilerinin ve bilişim teknolojileri rehber öğretmenlerinin teknoloji liderlik yeterliliklerinin karşılaştırılması”, 2019.
Esin Kendir, “Teknokentlerde faaliyet gösteren firmalarda Ar-Ge faaliyetlerinin muhasebeleştirilmesi”, 2019.
Talih Öztürk, “Büyük veriye dayalı teknoloji politikası geliştirme modeli önerisi: Enerji alanı uygulaması”, 2019.
Necla Yahşi, “Teknoloji geliştirme bölgelerinin istatistiksel yöntemler ile etkinlik değerlendirilmesi”, 2019.
Gizem Yıldırım, “Küreselleşme ve çok uluslu şirketlerin teknoloji transferi: Türkiye örneği”, 2019.
Sibel Yegül, “İnovasyon ve Ar-Ge’nin Güney Kore’de Makroekonomik performansa Etkileri”, 2019.
Ziya Batuhan Eper, “Neoliberal yönetişim aracı olarak teknoparklar: İTÜ ARIKENT örneği”, 2019.
Ebru Balcı, “TÜBİTAK 4006 bilim fuarlarının değerlendirilmesi: Polatlı örneği”, 2019.
Mehmet Emre Serdaroğlu, “Ulusal bir web sitesi oluşturucu tasarımı”, 2019.
Sibel Baysallar, “Teknoloji politikası araştırma alanının evrimsel incelenmesi: Bilimetrik bir yaklaşım”, 2019.
Ayşegül Kaplan, “Çok değişkenli istatistiksel analiz teknikleri ile Türkiye’nin bilim ve teknolojiye bakış açısına göre ülkeler arasındaki konumunun incelenmesi”, 2019.
Hamit Taş, “Üniversite patentlerinin üniversite (satıcı) ve sanayi (alıcı) bakış açısıyla değerleme çerçevesi”, 2019.
Feriz Erden, “Türkiye’nin bilim ve teknoloji politikalarının gelişimi”, 2020.
Mehmet Eroğlu, “İklim değişikliği politika oluşturma sürecinde bilim-politika arayüzlerinin incelenmesi: İzmir ve İstanbul Kalkınma Ajansları”, 2020.
Suat Gülsoy, “Türkiye’de araştırma, geliştirme (AR-GE) ve yenilikçiliğe yönelik devlet uygulamaları ve Avrupa Birliği ülkelerindeki uygulamalar ile karşılaştırılması, Türkiye için politika önerileri”, 2020.
Murat Çatalkaya, “Kara ve deniz motorlarında yerli ve milli olma konusu ve verimlilik analizi: Türkiye’de dizel motorları örneği”, 2020.
Sultan Tütmez, “Vergi hukuku yönüyle teknokent faaliyetlerinin değerlendirilmesi”, 2020.
Ayça Kaya Çoşkun, “Bilim ve teknoloji politikaları çerçevesinde Türkiye’deki Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin yenilikçiliği üzerine bir araştırma”, 2020.
Kadir Derala, “Bilim ve teknoloji politikalarının imalat sanayiine etkisi; Türkiye örneği”, 2020.
Hilal Us, “Bilimin bir uzantısı olarak vatandaş bilimine yakından bir bakış: Türkiye’deki üç büyük ölçekli Çevresel Vatandaş Bilimi Projesinin aktör ağ teorisi çalışması”, 2020.
Şule Uyar, “Teknoloji transferi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Türkiye örneği (1984-2018)”, 2020.
Beyza Coşkun, “Sosyo-teknik sistemler çerçevesinde Fablab’lar ve sürdürülebilirliğe katkıları”, 2021.
Sefa Sezer, “TRB1 bölgesindeki üniversitelerin teknoloji ve inovasyon sistemleri ile bölgesel kalkınma odaklı vizyonu”, 2021.
Şeyma Ateş, “Bilgi ve iletişim teknolojilerinin ekonomik büyüme üzerine etkilerinin incelenmesi Türkiye örneği: (2013-2020)”, 2021.
Betül Yıldız, “Üniversitelerde AR-GE faaliyetleri ve bilimsel araştırma projeleri (BAP) etkinliğinin değerlendirilmesi: Siirt Üniversitesi örneği”, 2021.
Umut Yavuz, “Asya’da tekno-politika: Çin ve Hindistan arasındaki ileri teknoloji rekabeti”, 2021.
Cansu Çobanoğlu, “Bedenlerin kendisine dönüş: Beden, politika ve teknolojilerin kesişiminde E-Nabız”, 2022.
Kabeer Saleh Tijjani, “Akıllı kent kavramı ve kent planlama: Akıllı kent indeksinin coğrafi çözümlemesi ve Türkiye bağlamına ilişkin çıkarsamalar”, 2022.
Salih Gündoğdu, “Yeni kamu yönetimi paradigması bağlamında e-devletin sağlık sektöründeki uzantısı e-sağlık: Konya örneği”, 2022.
Cansu Korkmaz, “Türkiye’de uzay çalışmalarında kadın: Cinsiyet ayrımcılığını ortadan kaldırmaya yönelik bilim ve teknoloji politikaları önerileri”, 2022.
Güldeniz Karaaslan, “Ekonomilerin endüstri 4.0 dönüşümünde kurumsal politikalar: Karşılaştırmalı Türkiye örneği”, 2023.
Yağız Birinci, “Kurumsal iktisat perspektifinde teknoparkların ulusal yenilik sistemine katkısı: ETGB-ATAP örneği”, 2023.
Ufuk Ateşoğlu, “Evertör ve invertör kas disfonksiyonunda kullanılmak üzere tasarlanmış ayak egzersiz aparatının mevcut özelliklerinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi”, 2023.
Fatma Duru, “Entegrasyon yolları: Avrupa Birliği ve Türkiye’de bilim ve teknoloji politikalarının gelişimi ve yakınsaması (2000-2020)”, 2024.
Doktora
Muazzeze Babacan, “Teknoparklar ve ülkemiz için bir model önerisi”, 1994.
Nuri Gökalp, “Çağdaş üretim teknolojisi ve Türkiye gerçeği”, 1995.
Şahin Karasar, “Sanal yüksekeğitim – Yeni iletişim teknolojilerinden internetin kullanımı”, 1999.
Nejla Can, “Türkiye’de sağlık sektöründe (tıp bilimleri) araştırma-geliştirme (AR-Ge) faaliyetlerinin gelişimi ve bunların bilim politikası açısından değerlendirilmesi”, 2000.
Abdülkadir Kökocak, “Yeni bir kalkınma stratejisi olarak teknoloji politikası ve Türkiye örneği”, 2001.
Ferit İzci, “Bilişim teknolojisinin kamu örgütleri üzerindeki etkileri ve Sağlık Bakanlığı örneği”, 2001.
Nurcan Törenli, “Gelişmekte olan ülkeler açısından enformasyon toplumu kavramının değişen anlamı”, 2001.
Neslihan Çelik, “Küreselleşme sürecinde gelişmekte olan ülkelerde teknolojik gelişme ve devletin rolü: Yeni sanayileşen ülkeler deneyimi ve Türkiye örneği”, 2006.
Nihan Yıldırım, “Türkiye’de yazılım teknolojisi için teknoloji öngörüsü”, 2006.
Umut Al, “Türkiye’nin bilimsel yayın politikası: Atıf dizinlerine dayalı bibliyometrik bir yaklaşım”, 2008.
Ahsen Saçlı, “Uluslararası çevre politikaları çerçevesinde çevre-teknoloji ilişkisi”, 2009.
Sinan Araman, “Türkiye’de teknolojik gelişme sorunsalı açısından üniversite-sanayi işbirliğinin değerlendirilmesi”, 2009.
Melih Soner Çeliktaş, “Türkiye’de yenilenebilir enerji teknolojilerinin gelecek öngörüsü”, 2009.
Ayşegül Günel, “Yenilik göstergelerinin değerlendirilmesi: Gelişmekte olan ülke örneği olarak Türkiye”, 2009.
Özgür Eren, “Bilgisayar oyunlarında dramatik yapı: Alternatif yaklaşımlar”, 2009.
Ertürk Alptekin, “Tekstil sektöründe teknolojik gelişme ve rekabet gücü: Denizli bölgesi üzerine bir uygulama”, 2010.
Filiz Özdemir, “Teknoloji geliştirme bölgelerinde (teknokentlerde) Ar-Ge faaliyetlerinin muhasebe standartları ile vergi mevzuatı açısından incelenmesi ve buna ilişkin bir uyulama örneği”, 2010.
Figen Ertan, “Küçük ve orta büyüklükteki işletme (KOBİ)’lere sağlanan kamusal Ar-Ge teşvikleri: Kamusal ar-ge teşviklerinin KOBİ’ler üzerindeki etkilerine yönelik bir anket çalışması”, 2010.
İlkay Tanrıkulu Erden, “Etki analizi durum incelemesı: TÜBİTAK araştırma destek programları”, 2010.
Betül Macit, “Devlet destekli özel sektör Ar-Ge projeleri seçim probleminin bulanık yaklaşımla ele alınması”, 2010.
İrfan Arıcan, “Üniversite sanayi işbirliği çerçevesinde bilimsel araştırma projeleri ve Marmara Üniversitesi araştırma geliştirme faaliyetlerinin değerlendirilmesi”, 2010.
Bekir Mansız, “Yetenek tabanlı teknoloji öngörüsü modeli: İnsansız hava aracı uygulaması”, 2010.
Zehra Sayın, “Mobil telefonlarla mobil öğrenme üzerine bir araştırma ve örnek uygulama”, 2010.
Nihal Kırkpınar Acar, “Avrupa Birliği’nin bilim-teknoloji politikaları ile güç kazanma stratejisinin karşılaştırmalı analizi ve Türkiye’nin yeri”, 2011.
Tarık Şahin, “Avrupa Birliği yolunda Batı Balkan ülkeleri arasında bir işbirliği alanı olarak bilim ve teknoloji”, 2011.
Murat Boz, “Üniversitelerde bilimsel araştırma projelerinin (BAP) etkinliği ve mali yapısının incelenmesi: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi örneği”, 2011.
Hakan Kotan, “AR-GE desteğinin şirket satış, karlılık ve hisse senedi değerlerine etkisi”, 2011.
Ebru Belkıs Güzeloğlu, “Nanoteknolojik ürünlerin tüketimine yönelik toplumsal farkındalık yaratma sürecinde halkla ilişkilerin rolü”, 2012.
Gamze Sart, “Yüksek öğretimin dönüşümü: Teknoparklar-Türkiye örneği”, 2013.
Veysel Erat, “Bir kamu politikasının analizi: Türkiye’de bilim”, 2016.
Ülkü Bildirici, “Yeni ekonomi çerçevesinde inovasyon faaliyetleri: OECD ülkeleri ve Türkiye üzerine bir uygulama”, 2017.
Ömer Özdinç, “Ulusal inovasyon sisteminin sosyo-kültürel kaynakları”, 2018.
Mukaddes Burhan, “Vizyon 2023 teknoloji öngörüsünün savunma sektöründe etkisi”, 2018.
Burcu Bahar Göğüş Doğan, “Avrupalılaşma yolunda bir politika transferi örneği. Avrupa Birliği sürecinde Türkiye’nin bilim ve teknoloji politikası ve yönetişimi’ndeki değişim”, 2019.
Afşar Türk, “Türkiye’de insansız hava aracı teknolojilerinin olgunluk düzeyi ve yol haritası için bir inceleme”, 2020.
Mehmet Akif Özyurt, “Teknoloji geliştirme bölgelerinin hizmet kalitesinin ölçümü: Türkiye genelinde bir uygulama”, 2020.
Selda Ekici, “Ulusal bilim ve teknoloji politikalarında bilgi yönetimine yaklaşım: Türkiye için bir strateji ve eylem planı model önerisi”, 2021.
Ali Karakaya, “Bir bilme biçimi olarak tekniğin eleştirisi: Teknolojik determinist kuramlar bağlamında iletişim teknolojilerinin bugününü okumak”, 2023.
Ahmet Güzel, “Biyoteknoloji yenilik sistemine kamu müdahalesi”, 2023.
Kerim Tolgahan Narin, “Teknoloji yatırım uygunluk seviyesinin yapay zekâ kullanılarak belirlenmesi”, 2023.
Halil İbrahim Murat Çelik, “Yenilenebilir enerji odaklı akıllı uzmanlaşma modeli: İzmir örneği”, 2023.
Elif Çelik, “Türkiye’deki iller ve sektörler için Ar-Ge göstergelerinin veri zarflama analizi ile incelenmesi”, 2023.
Nurullah Karaca, “Endişeyle beklenti arasında teknolojinin kültürel politikası: Twitter/X’teki Türk teknoloji kanaat önderleri”, 2024.
Hande Eryılmaz, “Üniversitelerin üçüncü misyonunun yeniden değerlendirilmesi: Türkiye yükseköğretim ekolojisinde sosyal inovasyon”, 2024.
Aylin Akça Okan, “E-devlet olgunluk modeli için özgün bir yaklaşım”, 2024.
Leyla Durukan, “Vergisel teşvikler bağlamında Ar-Ge faaliyetlerinin analizi: Teknoloji geliştirme bölgelerinde bir araştırma”, 2024.
⁕⁕⁕
1994-2024 yılları arasındaki Yüksek Lisans ve Doktora tezlerinin başlıklarını içeren bu liste hakkında Gemini tarafından 23 Ocak 2025 tarihinde şöyle bir değerlendirme yapılmıştır:
“Verdiğiniz liste, 1994-2024 yılları arasında Bilim ve Teknoloji Politikaları (BTP) alanında Türkiye’de yapılmış yüksek lisans ve doktora tezlerini kapsamaktadır. Bu listeyi incelediğimizde, BTP alanındaki araştırmaların zaman içindeki evrimi, odaklandığı konular ve kullanılan yaklaşımlar hakkında önemli bilgiler ediniyoruz.
Genel gözlemler ve tematik eğilimler:
Erken Dönem (1990’lar): İlk tezler daha genel konulara odaklanmaktadır. Kalkınma planlarında BTP’lerin, gelişmekte olan ülkelerde teknoloji politikalarının belirlenmesi ve yüksek teknolojinin ihracat performansı üzerindeki rolü gibi konular ele alınmıştır. Ayrıca, inovasyon yönetimi ve teknoloji öngörüsü gibi kavramlar da bu dönemde incelenmeye başlanmıştır.
2000’ler: Bilişim Teknolojileri ve İnovasyon Sistemleri: Bu dönemde bilişim teknolojileri, e-ticaret, bölgesel kalkınma, teknoloji transferi, Ar-Ge finansmanı, KOBİ’lerde internet kullanımı, ulusal inovasyon sistemleri ve teknoloji geliştirme merkezleri gibi konular öne çıkmaktadır. AB’nin BTP’leri ve Türkiye ile karşılaştırmaları da bu dönemde artan bir ilgi görmüştür. Teknokentler ve Ar-Ge vergi teşvikleri de bu dönemde sıkça ele alınan konular arasındadır.
2010’lar: Teknokentler, Üniversite-Sanayi İşbirliği ve Yeni Teknolojiler: Bu dönemde teknokentlerin etkinliği, üniversite-sanayi işbirliği, yenilenebilir enerji teknolojileri, nanoteknoloji, Ar-Ge teşviklerinin etkileri, bilimsel araştırma projelerinin değerlendirilmesi ve yeni yayın teknolojileri (IPTV) gibi konulara odaklanılmıştır. Ayrıca, ulusal inovasyon sistemleri, teknoloji ve kalkınma arasındaki ilişki ve teknoloji transferi uygulamaları da incelenmiştir.
2020 ve Sonrası: Dijitalleşme, Yapay Zekâ, Sürdürülebilirlik ve Toplumsal Etkiler: Bu dönemde büyük veri, yapay zeka, akıllı şehirler, e-devlet, endüstri 4.0, yenilenebilir enerji odaklı akıllı uzmanlaşma, vatandaş bilimi ve teknolojinin kültürel politikası gibi konular ön plana çıkmaktadır. Ayrıca, Ar-Ge faaliyetlerinin muhasebeleştirilmesi, teknoloji yatırım uygunluk seviyesinin belirlenmesi ve üniversitelerin üçüncü misyonu (sosyal inovasyon) gibi konular da ele alınmıştır. Uzay çalışmaları ve bu alanda kadınların rolü gibi daha spesifik konular da bu dönemde incelenmeye başlanmıştır.
Metodolojik yaklaşımlar:
Listeden net bir metodolojik analiz yapmak zor olsa da, bazı çıkarımlar yapılabilir:
Karşılaştırmalı çalışmalar: Özellikle AB ülkeleri, Güney Kore ve diğer ülkelerle yapılan karşılaştırmalı çalışmaların sayısının oldukça fazla olduğu görülmektedir. Bu, Türkiye’nin BTP’lerinin uluslararası bağlamda değerlendirilmesine verilen önemi göstermektedir.
Vaka çalışmaları: Teknokentler (ODTÜ Teknokent, İTÜ Arı Teknokent gibi), belirli sektörler (termik santraller, deri imalat sanayii, yazılım endüstrisi, tekstil sektörü gibi) ve belirli kurumlar (ASELSAN, TÜBİTAK, üniversiteler gibi) üzerine yapılan vaka çalışmalarının da önemli bir yer tuttuğu görülmektedir.
Nicel ve nitel yaklaşımların birlikteliği: Bazı tezlerde anket çalışmaları, istatistiksel analizler ve ekonometrik modeller gibi nicel yöntemler kullanılırken, bazı tezlerde ise literatür taraması, doküman analizi ve söylem analizi gibi nitel yöntemler kullanılmıştır.
Alan yazınına katkılar ve gelecek araştırma önerileri:
Bu tezler, Türkiye’de BTP alanının gelişimine önemli katkılar sağlamıştır. Özellikle teknokentler, üniversite-sanayi işbirliği, Ar-Ge teşvikleri ve inovasyon sistemleri gibi konularda önemli bir bilgi birikimi oluşturulmuştur. Son dönemde dijitalleşme, yapay zekâ, sürdürülebilirlik ve toplumsal etkiler gibi yeni konuların ele alınması, alanın güncel gelişmelere paralel olarak evrildiğini göstermektedir.
Gelecek araştırmalar için şu önerilerde bulunulabilir:
Disiplinlerarası çalışmaların artırılması: BTP’nin doğası gereği disiplinlerarası bir alan olduğu göz önüne alındığında, farklı disiplinlerden (ekonomi, sosyoloji, hukuk, mühendislik vb.) araştırmacıların işbirliğiyle daha kapsamlı ve bütüncül çalışmalar yapılabilir.
Etki değerlendirme çalışmalarına daha fazla önem verilmesi: BTP’larının ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerinin daha detaylı ve sistematik bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Nitel araştırma yöntemlerinin daha etkin kullanılması: BTP’larının toplumsal ve kültürel boyutlarını anlamak için etnografik çalışmalar, derinlemesine görüşmeler ve söylem analizleri gibi nitel yöntemlerin daha fazla kullanılması faydalı olabilir.
Teknolojinin etik ve hukuki boyutlarına odaklanılması: Özellikle yapay zekâ, biyoteknoloji ve nanoteknoloji gibi alanlardaki gelişmelerin etik ve hukuki boyutlarının daha detaylı incelenmesi gerekmektedir.
Son olarak, listenin tam metinlere veya özetlere erişimim olmaması, yorumumu bazı açılardan sınırlamaktadır. Tezlerin içeriklerine daha detaylı bir şekilde erişebilseydim, çok daha kapsamlı ve spesifik bir analiz yapabilirdim.”
İçeriksel analizi sonraki bir çalışmaya bırakarak şu hatırlatma ile yetinelim: Bilim ve Teknoloji Politikaları (BTP) ile Bilim ve Teknoloji Tarihi (BTT) arasında karşılıklı bir etkileşim ve besleşim bulunmaktadır; bu nedenle, Cumhuriyet Dönemi Bilim ve Teknoloji Hayatı yazılırken bu hususa dikkat etmek gerekmektedir.
[1] Bu çalışmanın bazı bölümleri, Google tarafından geliştirilen Gemini adlı büyük dil modeli kullanılarak yazılmıştır.
[2] Ergun Türkcan, Teknolojinin Ekonomi Politiği, Ankara 1981, s. 219-238.
