“İnsan doğan yine insan ölseydi/Belki de dünyada hayvan kalmazdı”. Ertaş burada, Rousseau’nun ‘İnsanlar Arasında Eşitsizliğin Kaynağı ve Temelleri’nde uzun uzun açıklamaya çalıştığını sadece bir mısrada betimliyor.
Büyük halk ozanı, “bozkırın tezenesi” Neşet Ertaş, bir türküsünde “İnsanlar kendini bilebilseydi/Dünyada haksızlık kavga olmazdı” diyor. Ozan burada dünyada yaşanan haksızlıkların, kavga ve savaşların nedeni olarak insanın kendini bilmezliğine işaret ediyor. Ve devam ediyor: “İnsan doğan yine insan ölseydi/Belki de dünyada hayvan kalmazdı”. Ertaş burada, Rousseau’nun ‘İnsanlar Arasında Eşitsizliğin Kaynağı ve Temelleri’nde uzun uzun açıklamaya çalıştığını sadece bir mısrada betimliyor. Ozan, “Belki de dünyada hayvan kalmazdı” derken insandan başka diğer canlıların yok olup, gitmiş olacağını söylemiyor. Ozan burada “hayvan” kavramıyla daha çok barbarlığı kastediyor.
Sonraki iki mısraya bakalım: “Hayvanlar yabanda sürüsüyünen”. Yani insan elinin değmediği, insanın insancıllaştıramadığı yaban doğada sürüyle hayvan bulunmaktadır. Burada belirleyici olan, bir sonraki mısrada dile getirilir: “Geçinemez biri birisiyen”. O halde, yabandaki doğada hayvanlar, aralarındaki ilişkiler düzenli olmadığı, eş deyişle spontane olduğu için birbirleriyle geçinemezler. İnsan kendini bilebilseydi, sadece dünyada olan haksızlıklar veya adaletsizlikler ve kavgalar yok olmakla kalmayacaktı, aynı zamanda diğer canlılar da uygarlaşacaktı, insanlık uygarlığından kendi ilişkilerini uygarlaştırmak için pay alacaktı. İnsanlar vahşetin kanunun yerine doğaya uygarlığın kanunu yerleştirecekti. Fakat insan kendisini bilemediği için, yani dünyada “İnsan cennetinin hurisiyinen” sevişemediği için, insan dünyada cennetini kuramadığı için, hak yabana salınmıştır. Ertaş’ın burada yaptığı gözlem son derece anlamlı ve derindir. Denmek istenen, hak ve adaletin yabani doğaya götürüldüğü değildir, tersine söylenmek istenen, insan yeryüzünde cennetini kuramadığı için, büyüğün küçüğü yuttuğu, güçlünün güçsüzü ezdiği yabani doğadaki barbarca ilişkileri uygarlığın içine taşımıştır.
Ozan burada sanki Thomas Hobbes gibi konuşmaktadır. Nedir o halde doğaya, diğer canlılar dünyasına ve insanlık toplumuna adaleti ve ebedi barışı getirecek olan bu barbarlıktan çıkış yolu? İnsanın kendisini bilmesi. Bu bizi Rousseau’nun işaret ettiği ve kökleri Anadolu’da olan “kendini bil!” emrine götürüyor. Kendini bilmek ne demektir? Burada bu sorunun yanıtına girişmeden önce bu emrin yanında anılan ve aynı şekilde Apolon bilgeliği olarak kabul edilen başka bir özdeyişi daha aktarmak istiyorum: “Kefalet, yıkım çoktan gelmiştir”. Kefalet, güvensizlik ve bağımlılık ilişkisini içerir ve özgürlüğün yok olması anlamına gelir. Öyleyse, insanın kendini bilmesi, insanın özgürleşmesi için gerekli koşulları sağlaması anlamına gelmektedir. Böylelikle ozanımız bu kısa şiirinde insanlığın binlerce yıllardan beri aradığı özlemi dile getirmiştir. Buna Neşet Ertaş’ın ütopyası diyebiliriz.
