Kanserin neden kesin tedavisi yok?

Aynı dokuda bulunan kanser hücreleri bile genetik farklılık gösterir. Bu durum kesin bir tedavi yöntemi bulmayı zorlaştırarak her kanser türüne farklı bir tedavi yöntemiyle yaklaşmayı gerektirebilir.

Beyza Şentürk

Günümüzde, kanser tedavisi tartışmalı konulardan biridir. Kanserin kesin tedavisinin bulunduğuna, fakat mevcut tedavi yöntemlerinin yüksek maliyetinden dolayı halka sunulmadığına inanan çok kişi var. Kanser mekanizmasının farklılığının ve tedavisinin zorluğunun bazı sebepleri vardır.
Kanser, kişinin kendi hücresinin kontrolsüz şekilde bölünmesiyle ortaya çıkan ve yayılma eğilimi gösteren malign (kötü huylu) tümör olarak tanımlanabilir. Normal bir hücre dışarıdan sinyal almadan bölünemez, fakat kanser hücreleri kendi bölünme sinyallerini üretir. Bir hücrenin kanser hücresi olabilmesi için gereken belirli mutasyonlar ve özellikler vardır. Bu özellikler, Hallmarks of cancer (kanserin ayırt edici özellikleri) şeklinde tanımlanır.

Normal hücrelerin yaşam döngüsü belirli bir bölünme sayısını tamamladıktan sonra apoptoz (programlanmış hücre ölümü) ile son bulur. Hücre ölümü her zaman kötü bir şey değildir. Çünkü bir hücre her bölündüğünde mutasyona uğrar. Bu oran yüz milyon ile bir milyar bazda bir hataya karşılık gelir. Her ne kadar düşük bir oran gibi görünse de DNA’mızda 3 milyar baz çifti olduğunu unutmamak gerekir. Bazen bir mutasyon bile çok kritik genlerin yapısını tamamen bozabilir.

Eğer yaşlanan ve mutasyon biriktiren hücreler ölmezse daha çok mutasyon biriktirmeye ve kanser hücresine dönmeye yatkın hale gelir. Dolayısıyla apoptozun, sistemimizin kendini ve genetik bilgisini koruma mekanizmalarından biri olduğunu söyleyebiliriz. Hücre ölümünden kaçmak kanser hücrelerinin genel özelliklerinden biridir.

Ölmeyen kanser hücrelerinin her bölünmede yeni mutasyonlar kazanması, kanseri tedavisi zor hale getirir. Kazanılan rastgele mutasyonlar ve hücrenin içinde bulunduğu dokunun özellikleri, kanserin tedavi yöntemini etkiler. Aynı dokuda bulunan kanser hücreleri bile genetik farklılık gösterir. Bu durum kesin bir tedavi yöntemi bulmayı zorlaştırarak her kanser türüne farklı bir tedavi yöntemiyle yaklaşmayı gerektirebilir.

Kazandığı mutasyonlar kanser hücresinin hayatta kalma şansını artırabilir. Bu durum evrimsel bir sürece benzetilebilir. Kanser hücrelerinin mikroçevreleri vardır ve o mikroçevrede mikroevrim geçirerek hayatta kalmak için yarışırlar. Bu yarış sonucundaki seçilim, kanser hücrelerini daha agresif ve tedavisi edilmesi zor hale getirip tedavi şeklini değiştirebilir. Kazanılan mutasyonlar, kanser hücrelerinin uygulanan tedaviye direnç göstermesine de yol açabilir. Dolayısıyla uygulanan tedavi yönteminden kesin sonuç almak her zaman mümkün olmaz.

Kanser hücrelerinin özelliklerinden biri de metastazdır. Metastaz, kanser hücrelerinin ilk oluştukları yerden başka bir bölgeye sıçramasına denir. Kanser hücresinin metastaz yapabilmesi için öncelikle bulunduğu dokudan ayrılıp dolaşım sistemine (kan veya lenf dolaşım sistemi) girmesi, immün hücrelerinden kaçınması, dolaşım sisteminden çıkıp dokuya ulaşması, o dokuyu işgal edip kendine uygun hale getirmesi gerekir. Aslında bu süreç kanser hücresi için oldukça zorludur. Metastaz, kanser tedavisinde değişikliklere sebep olabilir. Metastatik kanserlerin tedavisi daha zordur.
Kanser tedavisinin zorluklarından biri de kanser hücresinin, kişinin kendi hücresi olmasından kaynaklanır. Tedavi yöntemleri genelde hedef ile sağlıklı hücreler arasında kesin bir ayrım yaparak sağlıklı hücrelerin zarar görmesini önlemeyi amaçlar. Kanser hücreleri kişinin kendi hücresi olmasından dolayı genelde uygulanan tedaviler sağlıklı hücrelere de zarar verir. Bu durum hastanın yaşam kalitesini düşürerek hastayı zayıf bırakır.
Kanser tedavisi imkansız bir hastalık değildir ve günümüzde kanser alanında ciddi gelişmeler kaydetmeye devam ediyoruz. Fakat hastalığın çeşitliliği ve yukarıda bahsedilen nedenlerden dolayı kanser hala üzerinde çalışılan ve elimizdeki tedavi yöntemlerini zorlayan konulardan biridir.

Kaynakça:

Khan, S.U., Fatima, K., Aisha, S. et al. Unveiling the mechanisms and challenges of cancer drug resistance. Cell Commun Signal 22, 109 (2024). https://doi.org/10.1186/s12964-023-01302-1

Zhang, S., Xiao, X., Yi, Y. et al. Tumor initiation and early tumorigenesis: molecular mechanisms and interventional targets. Sig Transduct Target Ther 9, 149 (2024). https://doi.org/10.1038/s41392-024-01848-7

Seyfried, T. N., & Huysentruyt, L. C. (2013). On the origin of cancer metastasis. Critical reviews in oncogenesis, 18(1-2), 43–73. https://doi.org/10.1615/critrevoncog.v18.i1-2.40

Pray, L. (2008) DNA Replication and Causes of Mutation. Nature Education 1(1):214. https://www.nature.com/scitable/topicpage/dna-replication-and-causes-of-mutation-409/

Scally A. (2016). The mutation rate in human evolution and demographic inference. Science Direct, 41, 36-43. https://doi.org/10.1016/j.gde.2016.07.008

Hanahan D. (2022). Hallmarks of Cancer: New Dimensions. Cancer discovery, 12(1), 31–46. https://doi.org/10.1158/2159-8290.CD-21-1059

https://www.cancer.gov/about-cancer/understanding/what-is-cancer

Shen, S., & Clairambault, J. (2020). Cell plasticity in cancer cell populations. F1000Research, 9, F1000 Faculty Rev-635. https://doi.org/10.12688/f1000research.24803.1

Giovanni Ciriello, Luca Magnani, Sarah J. Aitken, Leila Akkari, Sam Behjati, Douglas Hanahan, Dan A. Landau, Nuria Lopez-Bigas, Darío G. Lupiáñez, Jean-Christophe Marine, Ana Martin-Villalba, Gioacchino Natoli, Anna C. Obenauf, Elisa Oricchio, Paola Scaffidi, Andrea Sottoriva, Alexander Swarbrick, Giovanni Tonon, Sakari Vanharanta, Johannes Zuber; Cancer Evolution: A Multifaceted Affair. Cancer Discov 1 January 2024; 14 (1): 36–48. https://doi.org/10.1158/2159-8290.CD-23-0530