ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi NOAA’ya göre, dünyamız açık bir biçimde El Niño aşamasına girdi. Bilim insanları, El Niño aşamasının karakteristik hava modellerinin, önümüzdeki birkaç yılda küresel sıcaklığı rekor seviyelere yükselteceğine inanıyor.
Yazarlar: Esme Stallard & Mark Poynting
Çeviri: Erdem Ergen
El Niño nedir?
El Niño; El Niño Güney Salınımı (El Niño Southern Oscillation: ENSO) adlı doğal iklim olgusunun bir parçasıdır. El Niño ve La Niña adlarında küresel hava durumunda önemli değişimler yaratan iki zıt durumu vardır. El Niño; tropikal doğu Pasifik’teki deniz yüzey sıcaklığının uzun vadeli ortalamanın en az 0,5 °C üzerine çıktığı zaman ilan edilen durumdur.
Normal şartlarda, Pasifik Okyanusu’nun yüzey suyu doğuda daha soğuk, batıdaysa daha sıcaktır. “Alize rüzgarları” doğudan batıya esme eğilimindedir. Güneşten gelen ısıyla sular bu yönde hareket ederken derece derece ısınır.
La Niña dönemiyse; doğu-batı istikametinde esen rüzgârlar sertleşir, daha sıcak suları doğuya doğru iter. Bu, okyanusun derinliklerindeki soğuk suyun yüzeye doğru yükseltilmesine neden olur. Bu da deniz yüzeyi sıcaklıklarının Doğu Pasifik’te normalden daha soğuk olması anlamına gelir.
Bu olgu ilk olarak 1600’lerde Perulu balıkçılarca gözlendi. Gözlemciler notlarında; Amerika civarındaki sıcak suların Aralık ayında zirve yaptığını kaydettiler. Bu olaya da İspanyolca “Noel Çocuğu” anlamına gelen “El Niño de Navidad” adını verdiler.
El Niño ve La Niña havayı nasıl değiştirir?
Her ne kadar tüm ENSO olayı aynı değilse de ve sonuçları da bölgeden bölgeye değişiyor olsa da bilimciler bazı ortak etkiler gözlemlemişlerdir:
- Sıcaklıklar
Küresel sıcaklıklar El Niño döneminde yükselirken La Niña döneminde düşer. El Niño; daha sıcak suyun daha fazla yayılarak yüzeye daha yakın gelmesidir. Bu, atmosfere daha fazla ısı salarak havanın daha nemli ve daha sıcak olmasına yol açar. Ancak bölgesel etkiler karmaşıktır. Bazı yerler yılın farklı zamanlarında beklenenden hem daha sıcak hem de daha soğuk olabilir. Kayıtlara en sıcak yıl olarak geçen 2016, El Niño yılıydı.
2020 ile 2022 arasında, Kuzey yarımkürede art arda üç La Niña olayı yaşandı. Bu sayede, küresel sıcaklıkların insan kaynaklı iklim değişikliğinin bir sonucu olarak normalde beklenen artışı engellendi. La Niña sayesinde yaşanan ve çok nadir görülen bu ‘üçlü düşüş’e rağmen, AB’nin iklim izleme servisi 2022’nin kaydedilen en sıcak beşinci yıl olduğunu duyurdu.
Küresel sıcaklıklar El Niño döneminde yükselirken La Niña döneminde düşer.
Bilimciler, iklim değişikliğinin yanı sıra El Niño dönemine girildiği için, önümüzdeki beş yıl içinde yeni bir küresel sıcaklık rekorunun kırılması ihtimalinin neredeyse kesinleştirdiği konusunda uyarılarda bulunuyor. İngiltere ve Batı Avrupa’da sıcaklıklarının El Niño’ya nasıl tepki vereceği konusuysa karmaşık ve belirsiz görünüyor. Örneğin, kış dönemi ortalama daha soğuk olabilir, bu El Niño’nun nasıl geliştiğine bağlıdır.
- Yağışlardaki değişimler
El Niño’yla bağlantılı iklim hareketleri sırasında, daha sıcak sular Pasifik jet akımının güçlü hava akımlarını güneye ve doğuya doğru iter. Bu durum; ABD’nin güneyi ve Meksika Körfezi’ndeki havanın daha nemli olmasına yol açar. Güneydoğu Asya, Avustralya ve Orta Afrika gibi tropikal bölgelerdeyse daha kuru hava koşulları görülür.
La Niña döneminde ise bunun tersi gözlenir. Avustralya’nın Ekim 2022’de maruz kaldığı rekor düzeyde yağışın ve sellerin sebebiyse La Niña’dır.
- Tropik fırtınalar
Ayrıca, El Niño, atmosfer dolaşımı modellerini de etkiler. Bu durumda da tropikal Pasifik’te genellikle daha fazla tropikal fırtına yaşanırken, güney ABD dahil tropikal Atlantik’te daha az tropikal fırtınaya şahit oluruz.
La Niña dönemindeyse bu tablonun tam tersi geçerlidir.
- Karbon dioksit seviyeleri
Bilimciler, El Niño dönemindeki hava hareketleri esnasında, muhtemelen tropik bölgelerdeki daha sıcak ve daha kuru koşulların bir sonucu olarak, atmosferdeki karbon dioksit seviyelerinin arttığını da gözlemlediler. Kuraklık sebebiyle bitkilerin daha yavaş gelişmeleri daha az karbon dioksit soğurmalarına yol açar. Güney Asya gibi bölgelerde kontrol altına alınması güç orman yangınlarının artmasıysa daha fazla karbon dioksit salınımı anlamına gelir.
İklim modelleri niçin önemlidir?
El Niño ve La Niña’nın neden olduğu uç noktalardaki hava olayları yüzünden tüm dünyada altyapı, gıda ve enerji sistemleri etkileniyor. Örneğin, El Niño döneminde, daha az soğuk suların Güney Amerika’nın batı kıyılarının yüzeyine gelmesiyle, okyanusun dibinden elde edilen besin miktarı azalır. Bu; kalamar ve somon gibi deniz türleri için beslenme kaynaklarının azalması, dolayısıyla Güney Amerika balıkçı toplumlarının deniz hasatlarının azalması demektir.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne göre, 2015-16 dönemindeki aşırı El Niño hava olaylarının neden olduğu kuraklıklar ve seller 60 milyondan fazla insanın gıda güvenliğini etkilemiştir.
Yakın tarihli bir çalışmada, El Niño dönemi hava olaylarının küresel ekonomik büyümeyi önemli ölçüde azalttığı ve bu durumun gelecekte daha da şiddetlenebileceği öne sürüldü.
El Niño ve La Niña ne sıklıkta meydana gelir?
El Niño ve La Niña genelde 2-7 yılda bir meydana gelir ve genellikle dokuz ila 12 ay devam eder. Birbirini mutlak olarak takip edecekler diye bir kural yoktur. La Niña, El Niño’dan daha az yaygındır.
İklim değişikliği El Niño / La Niña’yı etkiler mi?
2021’de BM’nin iklim bilimcileri IPCC [Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli], 1950’den bu yana meydana gelen ENSO olaylarının 1850 ile 1950 arasında gözlemlenenlerden daha güçlü olduğuna dikkat çektiler. Ancak ağaç halkalarının ve diğer tarihsel kanıtların, 1400’lerden günümüze bu dönemlerin sıklığında ve gücünde farklılıklar olduğunu gösteriyor. IPCC, iklim değişikliğinin bu olayları etkilediğine dair net bir kanıt bulunmadığı sonucuna vardı.
Bazı iklim modelleri, artan küresel sıcaklıkların bir sonucu olarak El Niño olaylarının gelecekte daha sık ve daha yoğun hâle geleceğine ve potansiyel olarak daha fazla ısınmaya yol açacağına işaret ederken bilim adamları bunun olacağından emin değiller.
Kaynak:
https://www.bbc.com/news/science-environment-64192508 (son erişim tarihi: 01.07.2023).
