Yapay zekâ (YZ), askerî strateji ve operasyonlarda köklü bir dönüşüm yaratmaya devam ediyor. Savaş alanında yalnızca operasyonel verimlilik değil, aynı zamanda etik, hukukî ve stratejik boyutlarda da büyük değişimler yaşanıyor. Bu bölümde, YZ’nin askerî uygulamalarının güncel örnekleri, teknolojik gelişmeler, etik ve hukukî tartışmalar ile geleceğe yönelik öngörüler daha ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
Osman Akın
Yapay zekânın askerî alanda genişleyen kullanım alanları
1.Otonom silah sistemleri ve insansız araçlar
Otonom sistemlerin yaygınlaşması: Otonom silah sistemleri, insan müdahalesi olmadan hedef tespiti, saldırı ve savunma görevlerini yerine getirebiliyor. Bu sistemler, özellikle “dull, dirty, dangerous” (sıkıcı, kirli, tehlikeli) görevlerde insanları riske atmadan kullanılabiliyor.
Drone sürüleri ve otonom araçlar: Savaş alanında drone sürüleri, hedeflere eş zamanlı saldırı düzenleyebiliyor ve insan kaybını azaltıyor. ABD’nin Replicator girişimiyle binlerce otonom sistemin 2025’e kadar konuşlandırılması planlanıyor.
Robotik kara ve deniz araçları: İnsansız kara ve deniz araçları, keşif, mayın temizleme ve lojistik destek gibi görevlerde etkin şekilde kullanılıyor.
2. Stratejik karar alma, büyük veri ve yapay zekâ
Gerçek zamanlı veri analizi: YZ, radar, uydu ve keşif verilerini anlık analiz ederek komutanlara hızlı ve doğru karar alma imkânı sunuyor. Bu, savaşın seyrini değiştiren bir avantaj sağlıyor.
Savaş alanında drone sürüleri, hedeflere eş zamanlı saldırı düzenleyebiliyor ve insan kaybını azaltıyor.
Tahmine dayalı analitik: Lojistik ve bakım süreçlerinde, ekipman arızalarının önceden tahmin edilmesi ve kaynakların optimize edilmesi sağlanıyor.
3. Siber güvenlik ve bilgi savaşları
Yapay zeka destekli siber savunma: Askerî ağlar, YZ ile otomatik olarak saldırıları tespit edip karşı önlemler alabiliyor. Bu, siber savaşta hız ve etkinlik kazandırıyor.
YZ, radar, uydu ve keşif verilerini anlık analiz ederek komutanlara hızlı ve doğru karar alma imkânı sunuyor. Bu, savaşın seyrini değiştiren bir avantaj sağlıyor.
Dezenformasyon ve bilişsel savaş: YZ ile üretilen sahte içerikler (deepfake, sahte haberler) hem savaş alanında hem de toplumda kafa karışıklığı yaratabiliyor. Buna karşı erken tespit ve analiz için de YZ kullanılıyor.
4. Askerî eğitim, simülasyon ve sağlık
Simülasyon ve sanal gerçeklik: YZ tabanlı simülasyonlar, askerlerin gerçekçi savaş senaryolarında eğitilmesini sağlıyor ve eğitim maliyetlerini düşürüyor.
YZ, savaşın hızını artırırken insan kararının yetişemeyeceği kadar hızlı tepki ve strateji değişiklikleri sağlıyor.
Savaş alanı sağlık hizmetleri: YZ, yaralıların tespiti, tahliyesi ve tedavisinde hızlı karar desteği sunuyor.
Yapay zekânın savaşlara etkisi ve dönüştürücü gücü
1. Savaşın hızlanması ve otomasyon
Hız ve esneklik: YZ, savaşın hızını artırırken insan kararının yetişemeyeceği kadar hızlı tepki ve strateji değişiklikleri sağlıyor.
Otonom sistemlerin karar yetkisi: Tam otonom sistemlerin karar alma süreçlerinde insan müdahalesinin azalması, savaşın doğasını temelden değiştiriyor.
2. Güç dengesi ve yeni silahlanma yarışı
Dijital silahlanma: ABD, Çin, Rusya, Hindistan ve İsrail gibi ülkeler, YZ tabanlı askerî teknolojilere büyük yatırımlar yapıyor. Bu durum, yeni bir dijital silahlanma yarışını tetikliyor.
Yazılımın önemi: Modern savaşta üstünlük artık sadece donanımda değil, yazılım ve algoritmalarda da belirleyici hâle geliyor.
3. Lojistik ve operasyonel mükemmellik
Akıllı lojistik: YZ, tedarik zinciri yönetiminde kaynakların en verimli şekilde kullanılmasını sağlıyor ve operasyonel hazırlığı artırıyor.
Tahmine dayalı bakım: Ekipman arızalarını önceden tahmin ederek operasyonel sürekliliği sağlıyor.
Etik, hukukî ve toplumsal tartışmalar
1. Etik Sorunlar ve insan denetimi
Hayat ve ölüm kararları: Otonom silahların insan hayatı üzerinde karar vermesi, etik açıdan büyük tartışma konusu. Bir makinenin savaş alanında sivilleri ve askerleri ayırt edebilme yeteneği hâlen sorgulanıyor.
Orantılılık ve ayrım ilkesi: Uluslararası insancıl hukuk gereği, sivillerin korunması ve askerî hedeflerin doğru belirlenmesi zorunlu. Otonom sistemlerin bu ilkeleri tam olarak uygulayıp uygulayamayacağı belirsiz.
Bir makinenin savaş alanında sivilleri ve askerleri ayırt edebilme yeteneği hâlen sorgulanıyor.
2. Hukukî düzenlemeler ve uluslararası yaklaşımlar
Uluslararası hukuk: Hem AB hem NATO, insan sorumluluğunun ve uluslararası insancıl hukukun korunmasını vurguluyor. Tam otonom silahların kullanımı konusunda bağlayıcı uluslararası düzenlemeler henüz yok, ancak Birleşmiş Milletler nezdinde yeni bir anlaşma için baskılar artıyor.
Sorumluluk ve hesap verebilirlik: Otonom bir silah yanlışlıkla savaş suçu işlerse, sorumluluğun kime ait olacağı (komutan, yazılımcı, üretici, devlet) hâlen tartışmalı bir konu.
3. Toplumsal ve psikolojik etkiler
Dezenformasyon ve algı yönetimi: YZ destekli bilgi operasyonları, toplumların savaş algısını ve moralini etkileyebiliyor. Bilişsel savaş ve psikolojik harekâtlar giderek önem kazanıyor.
Otonom bir silah yanlışlıkla savaş suçu işlerse, sorumluluğun kime ait olacağı (komutan, yazılımcı, üretici, devlet) hâlen tartışmalı bir konu.
İnsan-makine iş birliği: Savaş alanında insan ve makine arasındaki iş birliği, askerlerin yaratıcı ve stratejik işlere odaklanmasını sağlarken, rutin ve tehlikeli görevler YZ’ye devrediliyor.
Geleceğe bakış: 2025 ve sonrası
Pazarın büyümesi: 2025’te askerî YZ pazarının 10,5 milyar dolara ulaşması, 2035’te ise 33,6 milyar dolara çıkması bekleniyor.
Etik standartların oluşturulması ve teknolojinin kontrolsüz yayılımının önlenmesi için uluslararası diyalog kritik önemde.
Yeni teknolojiler: Otonom drone sürüleri, yapay zekâ destekli siber savunma, lojistik optimizasyon, savaş alanı sağlık hizmetleri ve bilişsel savaş gibi alanlarda büyük ilerlemeler öngörülüyor.
Uluslararası iş birliği ve rekabet: Hem iş birliği hem de rekabet, askerî YZ’nin geleceğini belirleyecek. Etik standartların oluşturulması ve teknolojinin kontrolsüz yayılımının önlenmesi için uluslararası diyalog kritik önemde.
Kaynakça
Scharre, P. (2018). Army of None: Autonomous Weapons and the Future of War. W. W. Norton & Company.
Singer, P. W. (2009). Wired for War: The Robotics Revolution and Conflict in the 21st Century. Penguin Books.
Horowitz, M. C. (2016). “The Ethics & Morality of Robotic Warfare: Assessing the Debate over Autonomous Weapons.” Daedalus, 145(4), 25–36.
Crootof, R. (2015). “The Killer Robots Are Here: Legal and Policy Implications.” Cardozo Law Review, 36(1), 1837–1915.
U.S. Department of Defense. (2020). Summary of the 2018 Department of Defense Artificial Intelligence Strategy.
United Nations Office for Disarmament Affairs (UNODA). Reports on Autonomous Weapons Systems and International Law.
Boulanin, V., & Verbruggen, M. (2017). Mapping the Development of Autonomy in Weapon Systems. Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI).
Lin, P., Bekey, G., & Abney, K. (2008). Robot Ethics: The Ethical and Social Implications of Robotics. MIT Press.
Allen, G. C., & Chan, T. (2017). “Artificial Intelligence and National Security.” Harvard Kennedy School.
Schmitt, M. N. (2013). “Autonomous Weapon Systems and International Humanitarian Law: A Reply to the Critics.” Harvard National Security Journal, 4, 231-252.
