Yapay gıda pazarı, etik tartışmalar, endişeler gibi pek çok soru ve soruna rağmen hızla büyümeye, gelişmeye, dal budak vermeye, çiçek açmaya devam ediyor. Gelişen teknolojilerin gölgesinde demlenmeye, vakti geldiğinde sahneye çıkıp sancılı antroposenin yıldızı “insanımsıları” beslemek için gün sayıyor.
Mine Ataman
Artan küresel gıda talebi, sağlık endişeleri, hayvan refahı, gıda güvenliği, biyoyakıt üretimi, evcil hayvan mamaları ve çevresel sürdürülebilirlik gibi pek çok unsur, geleceğin gıdalarının hammaddesinin yeniden tartışılması gerekliliğini ortaya koyuyor. Doku kazandırmak, hücre büyümesini ve metabolizmayı desteklemek, gıda ürünlerine organoleptik faktörler eklemek için temel ya da yapısal bileşenler olarak biyomalzemeler içeren hücresel tarım ve bitki bazlı sistemler üretiliyor.
Yabani ve evcil hayvanlar, insanlar ve onları besleyenler için gıda üretme stratejisi, çoklu krizler ve etik endişelere gebe bir konudur.
Bilim insanları, gıdanın geleceği ve geleceğin gıdaları için çeşitli ekoller üzerinde duruyor. Bunlardan biri, hücrenin gıda için temel bileşen olduğu ve biyomalzemelerle tüketici beklentilerine uygun gıdalar üretebilme düşüncesidir. Hücreyi baz alarak insan, çevre ve hayvan sağlığına uygun gıdalar üretebilmek hedefleniyor. Bu, sadece insanlar için değil, her canlı için yeteri kadar besin kaynağı sağlama açısından oldukça önemlidir. Yabani ve evcil hayvanlar, insanlar ve onları besleyenler için gıda üretme stratejisi, çoklu krizler ve etik endişelere gebe bir konudur.
Bitki bazlı et satışları yüzde 25 düştü
Beyond Meat, bitki bazlı diyetleri savunan Ahimsa Vakfı’nın iştiraki. Beyond’un 2024 satışları yüzde 15,4 düştü. Bitki bazlı ürünlerin satışı düşünce marketler, ürünlerin raftaki yerini değiştiriyor, görünürlüğünü azaltıyor; merchandising sorunları yaşayan bitki bazlı gıdalar için inovasyon zamanı. Araştırmalara göre Z kuşağı bitki bazlı ürünlere daha fazla ilgi gösteriyor. Tüketiciler, ambalaj düzenlemeleri yanında içeriğinde doğal hammaddeler istiyor. Nielsen’e göre 2024’te bitki bazlı et satışları yüzde 2,3 düştü. Beyond Meat, Çin’deki yatırımlarını durdurdu, işçilerin yüzde 6’sını işten çıkardı.
Bitki bazlı ürünlerin satışı düşünce marketler, ürünlerin raftaki yerini değiştiriyor, görünürlüğünü azaltıyor; merchandising sorunları yaşayan bitki bazlı gıdalar için inovasyon zamanı.
Yapay dünyanın yapay eti
Kültürlenmiş et, hayvanlardan biyopsi yoluyla alınan hücreler kullanılarak, hayvana zarar verilmeden çoğaltılıyor. Rejeneratif tıpta öncü doku mühendisliği teknikleri kullanılıyor. Hücreler, büyüme ortamı olan test tüplerine alınıyor, biyoreaktörlere yerleştiriliyor; sonunda hücreler kasa lifleri oluşturarak “laboratuvarda yetiştirilen et” ortaya çıkıyor. Jason Matheeny ilk makaleyi yazdı, Mark Post, Dünya Ekonomik Forumu’nda konu hakkında ilk defa konuşma yaptı. Dünyada ilk laboratuvar et şirketi 2013’te kuruldu. Mosda Meat, ilk burgeri yaptı. Araştırmalara göre küresel kültür et pazarı 2030’da 2,1 milyar dolar, 2043’te 13,7 milyar dolar olacak. Etik tarafı hâlâ tartışılmaya devam etse de en çok gıda kırılganlığı yüksek yoksul ülkelere lazım. Singapur, ABD satışını onayladı. Good Food verilerine göre 2021’de yapay et şirketleri AB’de 140 milyon dolar kar etti.
Etik tarafı hâlâ tartışılmaya devam etse de en çok gıda kırılganlığı yüksek yoksul ülkelere lazım.
Singapur: Yapay et konusunda bir öncü
Singapur, 2022’de Eat Just’a onay vererek dünyada kültür ete onay veren ilk ülke oldu. ABD, 2023’te onayladı, İngiltere kültür etlerin satışını onaylamak için 2 yıllık bir programa onay verdi. Teknoloji Bakanlığı’nın Mühendislik Biyolojisi Deneme Fonu “kültür et sağlıklıdır” dedi. Kültür et, hayvan mamalarında onaylandı. Hollanda, kültür et ve deniz ürünlerinin tadımını onayladı. Aleph Farms İsviçre’de satış için başvuruda bulundu. 2024 yılı itibarıyla ABD, AB, Avustralya, Yeni Zelanda, İsviçre, Tayland, Güney Kore gibi ülkeler kültür et ürünlerini inceleme altına aldı.
Singapur, 2022’de Eat Just’a onay vererek dünyada kültür ete onay veren ilk ülke oldu.
Kültür et kullanan ilk restoran “1880”
Singapur’daki 1880, dünyada kültür etli burgerin ilk defa satışa sunulduğu restoran oldu. 2022’de JW Marriott’un içindeki Madame Fan restoranı menüdeki tüm tavuk ürünlerini yapay tavuk etiyle değiştirdi. Şef Dominique Crenn de Crenn Bar’da Upside Foods’un tavuğunu menüye koydu.
Yapay etin anlatımı çok yapay
Çin, Hindistan gibi ülkeler yapay ete/gıdalara olumlu bakıyor ancak pazarlamada teknik ibarelerin kullanımı tüketicileri tedirgin ediyor. Geleneksel et üretenler karşı lobi yaparken, yapay et üretenler de son yıllarda etlerin duyusal/teknik özelliklerini geliştirecek Ar-Ge yapıyor. Kemik, kan, ilik gibi özelliklerden ete geçen duyusal özellikler üzerinde çalışılıyor.
Singapur’daki 1880, dünyada kültür etli burgerin ilk defa satışa sunulduğu restoran oldu.
Yapay gıda teknolojilerinde geri kalmak
İtalya, 2023’te gıda mirasını koruma amaçlı yapay eti yasaklayan bir yasa çıkardı. Muhalifler, iklim felaketi ve daha sonra ilgili alanın teknolojisinde geri kalma korkusuyla yasayı eleştiriyor.
Yapay et pazarı olgunlaşıyor
İlk yapay etin üzerinden 12 yıl geçti, dünyada 150 şirket laboratuvar et üzerine çalışıyor. Bıldırcından balığa, kaz ciğerinden onlarca çeşit hayvanın etinden alınan hücreler çoğaltılarak pek çok hayvan eti laboratuvarda üretiliyor.
Yapay etin liderleri
Kültür et konusunda diğer önemli şirketler, İsrailli Aleph Farms daha çok inek eti üretiyor. Good Meat, Süper Meat ve Upside Foods gibi şirketler daha çok tavuk eti üretiyor. Ördek, kaz ciğeri diğer alternatiflerden. Meatable, Joes Future ve Ivy Farm Asya’nın en çok sevdiği domuz etine odaklandı. Singapur merkezli Umami Meats, ABD’li Finless Foods deniz ürünleri yapıyor. Orbillion geyik ve bizon alternatifi üzerinde çalışırken Fransız Gourmey kaz ciğeri üretiyor. Geleneksel sığır, koyun dışında Avustralyalı Vow kanguru, zebra ve kaplumbağa üzerinde çalışıyor.
Yapay ete isim bulalım
Sektör hala laboratuvarda üretilen ete ne isim verileceği üzerinde mutabık değil; “kültür et, sentetik et, temiz et” önerilerden bazıları. Nature’de yayınlanan bir makaleye göre, “tüketiciler arasında en az tercih edilen isim ‘laboratuvar et’, en kabul edilebilir olanı ‘hücre kültürü’.” Yapay et çalışan şirketlerin CEO’ları üzerinde yapılan bir araştırmaya göre yüzde 75’i “kültür eti” kabul etti. İngilizce terim olarak “kültür” üzerinde mutabakat zaptı imzaladılar.
Yapay et çalışan şirketlerin CEO’ları üzerinde yapılan bir araştırmaya göre yüzde 75’i “kültür eti” kabul etti.
Yapay et teknolojisi
Teknolojinin ilk kullanıldığı yıllarda hücreler sığırlardan alınan fetal sığır serumunda kullanılıyordu, 2019’dan itibaren kültür et üretmenin serumsuz bir şekli bulundu. RNA dizilimi ile serumsuz et üretildi. GFI’ye göre 2016’dan beri kültür et üreten şirketler toplam 3 milyar dolarlık yatırım aldı. 2022’de bir önceki yıla göre yüzde 33’lük düşüş olsa da pazar büyümeye devam ediyor. Avrupa, Asya Pasifik en çok yatırım yapanlardan.
Devletler yapay ete destek veriyor
İklim felaketi, artan nüfus, ağırlaşan gıda tedarik zincirleri, savaşlar, çatışmalar nedeniyle ülkeler ulusal gıda güvenliği politikalarının bir parçası olarak kültür eti potansiyel bir çözüm olarak görüyor. Kuzey ülkeleri kısıtlı tarım arazileri ve gıda ekonomisi hedefleri nedeniyle kültür ete en çok yatırım yapanlardan. Hollanda 60 milyon yatırım yaptı, Norveç 10 milyon, İspanya 750 bin Avroluk yatırım açıkladı. AB’nin temel inovasyon ve araştırma fonu Horizon da kültür et ve deniz ürünlerine 7 milyon Avro bütçe ayırdı. İngiltere biyoteknoloji ve alternatif proteinler için araştırmaya 20 milyon Avro ayırdı. ABD Tarım Bakanlığı, Tufts Üniversitesi’ne Ulusal Hücresel Tarım Enstitüsü kurmak için 10 milyon dolarlık hibe verdi. Bu, dünyada hükümetler tarafından finanse edilen ilk kültür et araştırmasıydı.
Kuzey ülkeleri kısıtlı tarım arazileri ve gıda ekonomisi hedefleri nedeniyle kültür ete en çok yatırım yapanlardan.
Biden kültür et için biyoteknolojiye yönelik bir program başlattı. İsrail kültür ete öncülük ediyor, 2021’de 18 milyon dolarlık bir yatırım yaptı. Güney Kore Space F’ye 15 milyon dolar yatırım yaptı. Japonya kültür et üretimi için gerekli biyoreaktör inşaatına 2,2 milyon dolar hibe sağladı. Singapur hükümeti, alternatif proteinleri ve yetiştirilmiş eti 2030 yılına kadar 30 gıda güvenliği planının temel parçası yaptı.
Yapay etten sonra yapay kahve, çikolata
Kültür et başlangıçta hayvansız et yetiştirme teknolojisi olarak başlasa da şimdilerde iklim kaynaklı sorunlarla mücadele eden ürünlerin de yapayı yapılmaya başlandı. Brown Foods gibi girişimciler kültür sütten yoğurt yaptı; Avustralyalı Me& ve ABD merkezli Biomilq, İsrailli Wilk gibi şirketler yapay anne sütü için çalışıyor. Helaina anne sütünü mayalamak için hassas fermantasyon teknolojileri kullanıyor. Celleste Bio yapay çikolata üretiyor. Fransız girişim Stem çekirdeksiz kahve alternatifi üzerinde çalışıyor. Tavuk yumurtası, havyar, kolajen, palmiye yağı, hayvan kürkü, derisi ve hayvan maması olarak tavuk suyu gibi ürünlerin kültür hali üretilmekte.
Kültür et başlangıçta hayvansız et yetiştirme teknolojisi olarak başlasa da şimdilerde iklim kaynaklı sorunlarla mücadele eden ürünlerin de yapayı yapılmaya başlandı.
Faydalarını anlatmak faydasız
Tüm dünya etin/yapay gıdanın hiç faydası yok mu sorusunun cevabını önyargısız bulmaya çalışıyor. Kontrollü ortamda olduğu için daha hijyenik, kontaminasyon ihtimali yok, çevresel etkisi düşük, sera gazı emisyonlarını yüzde 92’ye kadar azaltabilir ve arazi kullanımı yüzde 90 düşürebilir. Pestisit yok, üretiminde antibiyotik kullanılmıyor, gıda kaynaklı hastalıklar önlenebilir; biyoçeşitliliği artırabilir, ormansızlaştırmayı durdurabilir, zoonotik hastalıkları azaltabilir.
Yapay gıda pazarı, etik tartışmalar, endişeler gibi pek çok soru ve soruna rağmen hızla büyümeye, gelişmeye, dal budak vermeye, çiçek açmaya devam ediyor.
Yapay gıda pazarı, etik tartışmalar, endişeler gibi pek çok soru ve soruna rağmen hızla büyümeye, gelişmeye, dal budak vermeye, çiçek açmaya devam ediyor. Gelişen teknolojilerin gölgesinde demlenmeye, vakti geldiğinde sahneye çıkıp sancılı antroposenin yıldızı “insanımsıları” beslemek için gün sayıyor.
