Cumhuriyet dönemi eğitim tarihi kitapları

Bilim Tarihi araştırmaları günümüzde teknoloji tarihi, bilim ve teknoloji politikası, bilim ve toplum ilişkileri, bilim yayıncılığı, bilim diplomasisi, felsefe tarihi, bilim felsefesi, bilim sosyolojisi ve elbette eğitim tarihi gibi alanlarla yakından ilişkilidir. Bu nedenle Cumhuriyet dönemi bilim tarihini betimlerken, bu alanlardaki gelişmelere de yer vermek gerekmektedir.

Türk Eğitim Tarihi’ni alakadar eden çalışmaların geçmişi, XX. yüzyılın ilk yarısına kadar uzanmaktadır: Nafi Atuf Kansu’nun Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme’si, Osman Nuri Ergin’in İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve Sanat Müesseseleri Dolayısı İle Türkiye Maarif Tarihi ve Cemil Bilsel’in İstanbul Üniversitesi Tarihi bu alanda kaleme alınmış ilk yapıtlar arasında bulunmaktadır.

Bunlardan sonra literatür, süratle gelişmiş ve eğitim kurumları (Darülfünun, Köy Enstitüleri, üniversiteler, resmî ve özel ilkokullar, ortaokullar ve liseler, yabancı okullar ve azınlık okulları), eğitim politikaları, eğitimciler, eğitim sistemindeki dönüşümler ve reformlar, eğitimde yabancı etkiler gibi birçok konuya yayılmıştır.

Bu makalenin maksadı, söz konusu eğitim tarihi çalışmalarının kapsamı hakkında bir fikir verebilmek için bir bibliyografya sunmaktır.

Kitaplar

• Nafi Atuf Kansu, Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme, İstanbul 1930.
• Osman Nuri Ergin, İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve Sanat Müesseseleri Dolayısı İle Türkiye Maarif Tarihi, 5 Cilt, İstanbul 1939-1943.
• Cemil Bilsel, İstanbul Üniversitesi Tarihi, İstanbul 1943.
• Necdet Öklem, Atatürk Döneminde Darülfünun Reformu, İzmir 1973.
• Mustafa Ergün, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara 1982.
• Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1982’ye), Ankara 1982.
• Kazım Çeçen, İstanbul Teknik Üniversitesi’nin Kısa Tarihçesi, İstanbul 1990.
• Haşim Kanari, Köy Enstitüleri: Eğitimde Atılım, Ankara 1990.
• Necdet Sakaoğlu, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İstanbul 1992.
• Ali Ata Yiğit, İnönü Dönemi Eğitim ve Kültür Politikası: 1938-1950, İstanbul 1992.
• M. Tahir Hatiboğlu, Türkiye Üniversite Tarihi (1845-1997), Ankara 1998.
• Ali Yıldırım, Türk Üniversite Tarihi, Ankara 1998.
• Niyazi Altunya, Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmesi (1908-2008), Ankara 1998.
• Emre Dölen, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yükseköğrenim Diploma ve Belgeleri, İstanbul 2000.
• A.M. Celâl Şengör, Hasan-Âli Yücel ve Türk Aydınlanması, Ankara 2001.
• Necdet Sakaoğlu, Türkiye Eğitim Tarihi, 11-20. Yüzyıllar, İstanbul 2002.
• Nurettin Çalışkan, ODTÜ Tarihçe (1956-1980), İstanbul 2002.
• Ural Akbulut, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim, Ankara 2003.
• Elif Ekin Akşit, Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İstanbul 2005.
• Mert Sandalcı, Feyz-i Sıbyan’dan Işık’a Feyziye Mektepleri, İstanbul 2005.
• Bozkurt Güvenç, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, Ankara 2005.
• M. Sabri Koz, Düyûn-ı Umûmiye’den İstanbul (Erkek) Lisesi’ne, İstanbul 2006.
• Saadet Özen, Notre Dame de Sion: Yüz Elli Yılın Tanığı, İstanbul 2006. 
• Cavit Binbaşıoğlu, Başlangıçtan Günümüze Türk Eğitim Tarihi, İstanbul 2009.
• Cemalettin Taşkıran, Yüzyıllardır Harbiye, İstanbul 2009.
• Levent Ş. Deniz, Billur Bir Avizedir İstanbul Lisesi’nde Zaman… Belgeleriyle 125 Yıl (1884-2009), İstanbul 2009.
• Salih Özkan, Türk Eğitim Tarihi, Ankara 2010.
• İlhan Tekeli, Tarihsel Bağlamı İçinde Türkiye’de Yükseköğretimin ve YÖK’ün Tarihi, İstanbul 2010.
• Fay Kirby, Türkiye’de Köy Enstitüleri, İstanbul 2010.
• İsmail Hayri Cem, İmkânsız Hayatlar: Darüşşafakalıların Anıları (1873-1950), İstanbul 2010.
• Ruhi Kafescioğlu, Yüksek Mühendis Mektebi’nden İstanbul Teknik Üniversitesi’ne: Bir Dönüşümün Öyküsü ve Anılar, İstanbul 2010.
• Ekmeleddin İhsanoğlu, Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı, 2 Cilt, İstanbul 2010.
• Tahir Hatipoğlu, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e ‘Toplumsal İlerleme’nin ve Türkçe Eğitimin Öncüsü, İstanbul 2011.
• Güray Kırpık, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul 2012.
• İsmail Doğan, Türk Eğitim Tarihinin Ana Evreleri, Kurumlar, Kişiler, Söylemler, Ankara 2012.
• Ataman Demir, Güzel Sanatlar Akademisi’nde Yabancı Hocalar, İstanbul 2012.
• Mehmet Karaca (Editör), İstanbul Teknik Üniversitesi ve Mühendislik Tarihimiz, İstanbul 2013.
• Özlem Göğer, Cavit Binbaşıoğlu’nun Türk Eğitim ve Kültür Hayatına Hizmetleri, İstanbul 2013.
• Emre Dölen, Türkiye’de Kimya Öğretiminin Tarihçesi (1834-1982), İstanbul 2013.
• Benjamin C. Fortna, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek, İstanbul 2013.
• Mehmet Ali Yıldırım, Dersaâdet Sanayi Mektebi: İstanbul Sanayi Mektebi (1868-1926), İstanbul 2013.
• İsmail Güven, Türk Eğitim Tarihi, Ankara 2013.
• Hüseyin Karakuş, 100 Soruda Köy Enstitüleri, İstanbul 2014.
• İdris Karakuş, Atatürk Dönemi Eğitim Sisteminde Türkçe Öğretimi, Ankara 2014.
• Mehmet Özgedik, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul 2014.
• Z. Nurdan Baysal ve Sefer Ada, Dünden Bugüne Türk Eğitim Sistemi ve Yapısı, Ankara 2015.
• Yıldırım Koç, Kuruluşunun 50. Yıldönümünde Türkiye Öğretmenler Sendikası TÖS Tarihi, Ankara 2015.
• Vahdettin Engin, Mekteb-i Sultani, İstanbul 2016.
• Cem Akaş, Tepedeki Okul: Robert Kolej’in Üç Yüzyılı, İstanbul 2017.
• Ayşe Aksu, Robert Kolej’in İzinde: Türkiye’de Amerikan Misyonerliğinin Eğitim Stratejisi, İstanbul 2017.
• Mustafa Kılınç, Türkiye’de Mesleki Teknik Eğitimde Öncü Bir Kurum: Ankara Zübeyde Hanım Anadolu Kız Meslek Teknik ve Meslek Lisesi (1928-2000), Ankara 2017.
• İsmail Doğan, Türk Eğitim Tarihi, Ankara 2018.
• Mustafa Gündüz (Editör), Kronolojik ve Tematik Türk Eğitim Tarihi, İstanbul 2018.
• Mustafa Kılınç, Köy Enstitülerinde Mesleki Teknik Eğitim (1940-1954), İstanbul 2018.
• Hasan Güleryüz, Atatürk ve Yeni Yazıyla Okuma Yazma, Ankara 2018.
• Ömer Şarlak, Alma Mater Studiorum: Anne Gibi Yetiştiren Kurum, Üniversite, Ankara 2018.
• İsmail Tezgel, Cumhuriyetin Millî Eğitim Bakanları, Ankara 2019.
• Evrim Şencan Gürtunca, Robert Kolej ve Türk Öğrencileri (1863-1971), İstanbul 2019.
• Muhittin Şimşek, Tartışmaların Odağındaki Kurum: Üniversite, Darülfünundan Günümüze, İstanbul 2019.
• Niyazi Altunya ve Ali Kınacı, Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü, Ankara 2019.
• İrini Dimitriyadis, 1950’den Günümüze Eğitim Hayatımızda Rumlar, Biyografik Portreler, İstanbul 2019.
• Emre Dölen, Eczacı Mektebi (1909-1933), Kuruluş, Gelişme, Ders Programları, Müfredatlar, Ders Kitapları ve Hocalar, Ankara 2020.
• Ayşe Özdemir, Atatürk Üniversitesi’nin Kuruluş Hikâyesi (1935-1958), Erzurum 2021.
• Cemil Öztürk, Atatürk Devrinde Öğretmen Yetiştirme: Görüşler, Politikalar, Kurumlar, İstanbul 2021.
• Mehmet Sağlam (Editör), Türk Eğitim Tarihi, İstanbul 2021.
• Resul Babaoğlu, Mekteb-i Mülkiye (1859-1960), Ankara 2021.
• Önder Kaya, Dünyanın Tam Orta Yerinde: Robert Kolej, İmparatorluktan Cumhuriyete Bir Okulun Tarihi, İstanbul 2022.
• Ömer Ağır, Türkiye’de Eğitime Amerikan Etkisi (1945-1965), İstanbul 2022.
• Selman Yaşar, 1933 Üniversite Reformu Sürecinde Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü’nde Görevli Alman Bilim Adamları ve Yaptıkları Çalışmalar, Ankara 2023.
• Selman Yaşar, Alman Rönesansı, Atatürk’ün 1933 Üniversite Reformu Sürecinde Alman Bilim Adamları ve Türk Bilim, Kültür ve Sanat Hayatına Katkıları, Ankara 2023.
• Selman Yaşar, Atatürk’ün 1933 Üniversite Reformu Sürecinde Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde Görevli Alman Bilim Adamları ve Yaptıkları Çalışmalar, Ankara 2023.
• Nurgün Koç, Cumhuriyetin 100. Yılında Köy Enstitüleri Çalışmaları, İstanbul 2023.
• Musa Çadırcı, Mesut Elibüyük ve Bekir Koç, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Bir Envanter Çalışması (1935-1946), Ankara 2023.
• Mehmet Saray, Atatürk’ün Milli Eğitim Politikasını Niçin Devam Ettiremedik?, İstanbul 2024.
• İsmail Tezgel, Atatürk’ten Günümüze Eğitim, İstanbul 2024.
• Cumhuriyet’in İlk Yüzyılında Eğitim: Kurumlar Etkinlikler ve Öğretim, İstanbul 2024.
• Emre Dölen ve Gülşah Eser, Cumhuriyet’in İlk 50 Yılında Ziraat Eğitimi (1920-1970), İstanbul 2024.

Listedeki kitapların genel özellikleri

Dönemsel Kapsam: Kitaplar, Osmanlı Dönemi eğitiminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına, hatta günümüze kadar uzanan geniş bir zaman dilimini kapsamaktadır.

Konu Çeşitliliği: Eğitim kurumları (Darülfünun, köy enstitüleri, özel okullar vb.), eğitim politikaları, eğitimciler, eğitim sistemindeki reformlar, eğitimde yabancı etkiler gibi birçok farklı konu ele alınmaktadır.

Yazar Çeşitliliği: Hem akademik çevrelerden hem de alanında uzmanlaşmış yazarlardan çalışmalar bulunmaktadır.

Yayın Tarihleri: Kitapların yayımlandığı yıllar, eğitim tarihi araştırmalarının zaman içindeki gelişimini göstermektedir.

Yayın tarihleri üzerine bir değerlendirme

Listedeki kitapların yayımlandığı yıllara bakıldığında, Türk eğitim tarihi araştırmalarının belirli dönemlerde yoğunlaştığı görülmektedir:

1930’lar ve 1940’lar: Bu dönemde, Cumhuriyet’in ilk yıllarında yaşanan eğitim reformları ve dönüşümler üzerine odaklanan çalışmalar ön plana çıkmaktadır.

1980’ler ve 1990’lar: Bu dönemde, özellikle Köy Enstitüleri, Darülfünun ve Cumhuriyet dönemi eğitim politikaları gibi konulara ilgi artmıştır.

2000’li yıllar ve sonrası: Bu dönemde, eğitim tarihinin farklı yönleri daha detaylı bir şekilde incelenmeye başlanmış, yeni kaynaklar ve yöntemler kullanılmıştır.

Listedeki kitapların önemi

Bu kitaplar, Türk eğitim tarihine dair kapsamlı bir bilgi sunmanın yanı sıra, aşağıdaki konularda önemli bilgiler içermektedir:

Eğitim Sisteminin Gelişimi: Osmanlı’dan günümüze eğitim sisteminin nasıl değiştiği ve geliştiği, bu kitaplarda detaylı bir şekilde incelenmektedir.

Eğitim Politikaları: Farklı dönemlerde uygulanan eğitim politikalarının amaçları, sonuçları ve etkileri değerlendirilmektedir.

Eğitim Kurumları: Özellikle Darülfünun, Köy Enstitüleri, özel okullar gibi önemli eğitim kurumlarının tarihçeleri ve eğitim sistemine katkıları incelenmektedir.

Eğitimciler: Önemli eğitimcilerin hayatları, düşünceleri ve eğitim sistemine katkıları bu kitaplarda yer almaktadır.

Eğitimde Yabancı Etkiler: Yabancı ülkelerin eğitim sistemlerinin, Türk eğitim sistemine etkileri incelenmektedir.

Listede eksik olanlar

Kadın Eğitimi: Listede kadın eğitimi üzerine yoğunlaşan çalışmaların sayısı, sınırlı gibi görünmektedir.

Özel Eğitim: Özel eğitim alanındaki gelişmeler hakkında daha fazla çalışma olması beklenebilir.

Eğitimde Sosyal Sınıf ve Eşitsizlik: Sosyal sınıfların eğitimdeki yeri ve eşitsizliklerin tarihsel süreci üzerine daha fazla araştırma yapılabilir.

Eğitimde Teknolojinin Rolü: Eğitimde teknolojinin kullanımı ve tarihsel gelişimi üzerine çalışmaların sayısı artırılabilir.

Sonuç

Google tarafından geliştirilmiş  çok modlu bir yapay zekâ modeli olan GEMİNİ, bu liste üzerinden şöyle bir değerlendirme yapmıştır:

“Sunulan kitap listesi, Türk eğitim tarihinin farklı dönemlerini ve çeşitli yönlerini kapsayan oldukça geniş bir yelpazede kaynak sunmaktadır. Bu kaynaklar; araştırmacılar, eğitimciler ve tarih meraklıları için değerli bir referans noktası oluşturmaktadır.”

Sunulan kitap listesi, Türk eğitim tarihi alanında yapılan çalışmalara genel bir bakış sunmaktadır. Bu kaynaklar; araştırmacılar, eğitimciler ve tarih meraklıları için değerli bir başlangıç noktası olacaktır. Ancak, eğitim tarihi alanında hâlâ incelenmesi gereken birçok konu bulunmaktadır. Özellikle, güncel eğitim sorunlarına yönelik tarihsel perspektifler sunan çalışmaların artması önemlidir.

Ek Öneriler

Diğer Kaynaklar: Bu listedeki kitapların yanı sıra, makale, tez ve diğer yayınlara da başvurularak daha geniş bir bilgiye ulaşabilirsiniz.

Arşiv Çalışmaları: Özellikle yerel arşivlerde bulunan belgeler, eğitim tarihi araştırmaları için önemli bir kaynak teşkil eder.

Sözlü Tarih Çalışmaları: Eğitim sistemi içinde yer almış kişilerle yapılan röportajlar, tarihsel süreçleri daha iyi anlamanıza yardımcı olabilir.

Umarım bu değerlendirme, Türk eğitim tarihi üzerine yapacağınız çalışmalarda size yardımcı olur.”