Sosyal ve çevresel etki girişimciliği

Girişimcilik dünyasında sosyal/çevresel etki girişimlerinin sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Daha kapsayıcı bir ekonomik gelişim ve büyüme artık yeni dünyanın en büyük ihtiyacı haline gelmiştir. Bu yazımda bu girişimlerin bilinen diğer girişim şirketlerinden farkını ve özellikle merak edilen kâr gütmeyen kuruluşlardan farklı olarak gelir modellerinin neler olduğunu açıklamaya çalıştım.

Sosyal/çevresel etki girişimleri

Finans ve yatırım dünyasına uzun zamandır tek bir etken hâkim olmuştur: Kârlılık. Başlıca çevresel ve toplumsal sorunlar, tüketici davranışındaki değişiklikler, hükümet politikaları ve iş etiği hakkındaki farkındalığın artmasıyla birlikte yatırımcılar, finansal kazançlar ile toplumsal ve çevresel katkının el ele gittiği, artan “etki yatırımı” trendini benimsiyor. Her zamanki gibi sadece “iş”, dünyanın mevcut durumunda artık tek bir cevap değil. Deloitte’un İnsan Sermayesi Eğilimleri araştırmasına göre, Y kuşağının %86’sı iş başarısının finansal performansından daha fazlasıyla ölçülmesi gerektiğine inanıyor. Genç nesiller, amaçlı, misyon odaklı işlerde yer almak, yaptıkları işlerle bir etki yaratmak istiyorlar. Bu değişim, iş dünyasında yıkıcı radikal değişikliklere yol açıyor.

İnovasyon dürtüsü birçok farklı açıdan gelir: üretkenlik ve verimlilik, bolluk ve refah, adalet ve eşitlik, sürdürülebilirlik ve geleceğe hazır olma vb. İnovasyonun ana katalizörlerinden biri, iş yapmayı toplumu daha iyi bir geleceğe götürmenin bir yolu olarak gören ve geride olumlu bir iz bırakan, sürekli büyüyen, amaca yönelik olan şirket kurucularından geliyor.

Sosyal/Çevresel Etki şirketleri, başlangıcında büyük toplumsal sorunları çözme misyonuyla kurulur. Kurucularını tanımlayan şey, etkili çözümler yaratma konusunda çalışma motivasyonları, ölçülebilir ve kalıcı sonuçlara ulaşma ve operasyonlarının özüne derinlemesine işlemiş olan sürekli bir etki pratiğine bağlılıklarıdır. Etki girişimleri, insanları, gezegeni ve genel olarak toplumu ilgilendiren temel alanlarda önemli bir yenilik kaynağıdır ve yeterli ölçek, derinlik ve süre ile soruna yönelik hırsları ve bağlılıkları ile karakterize edilir.

Neyin sosyal veya çevresel etki olarak nitelendirildiğini belirlemek için yaygın olarak kabul edilen bir çerçeve, Birleşmiş Milletler’in 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi’dir (SKH’ler).

Dünya çapında anlamlı etkilere yol açan popüler endüstriler arasında yenilenebilir enerji, e-mobilite, sürdürülebilir tarım, gıda güvenliği, sağlık ve eğitimi vurgulamakta fayda var. Etki odaklı şirketler, karbon ayak izimizi azaltmamıza, döngüsel bir ekonomi uygulamamıza, atıklarımızı geri dönüştürmemize, yeniden kullanmamıza ve azaltmamıza, insan sağlığını iyileştirmemize, sanitasyon getirmemize ve hijyen standartlarını iyileştirmemize, en savunmasız kişilerin gelişmesine yardımcı olmaya, yoksulluğu azaltmamıza veya daha fazla çocuğun eğitiminde fırsat eşitliğini sağlamaya destek olur. Etkiyi özellikle herhangi bir sektörle ilişkilendirmek doğru olmaz. Etki odaklı işletmelerin ayırt edici özelliği, büyük bir toplumsal veya çevresel sorunu çözme taahhüdüdür. Yukarıdakilerin hepsini söyledikten sonra, daha geleneksel emsalleriyle aynı şekilde, etki işletmelerinin kar elde etmek için yapıldığını belirtmek önemlidir. Geniş anlamda, etki girişimlerinin kurucuları tarafından benimsenen üç yaygın model vardır:

Kâr amaçlı işletme

Hem sosyal/çevresel değer (ölçülebilir etki) hem de ekonomik değer (gelir) üretme misyonuyla oluşturulmuş amaca yönelik iş.

Kooperatif (COOP)

Giderek daha fazla etki girişimcisi tarafından benimsenen, ortak sahip olunan ve yönetilen bir işletme aracılığıyla ortak ekonomik ihtiyaçlar ve sosyal/çevresel değerlerle birleşmiş insanlardan oluşan özerk bir organizasyon oluşturmakla ilgilidir.

Kâr Amacı Gütmeyen (KAG)

Gelirinin giderinden çok olması durumunda onu üyelere ve paydaşlara (hissedarlara) dağıtmayıp hedeflerinin daha iyi gerçekleşmesi için kullanan, gönüllü bir dernek gibi hareket eden organizasyonlar.

Etki nasıl ölçülür?

Etkilerin tümü ölçülebilir olmayabilir, ancak bunu yalnızca müşterilere ve tüm paydaşlara kanıtlamak için değil, aynı zamanda şirket içi hesap verebilirlik ve hedef belirleme açısından da mümkün olduğunca somut hale getirmek önemlidir.

Hayatlar kurtarıldı, hastalıklar iyileştirildi, CO2 azaltıldı, ağaçlar dikildi… Etkiyle ilgili birçok anlamlı ölçüm var. Bununla birlikte, bunların uygun şekilde ölçülmesi ve izlenmesi kolay bir iş değildir. Bunu çözmek ve ortak standartlar oluşturmak amacıyla, en popüler iki tanesi olmak üzere, etki ölçümü için çeşitli çerçeveler vardır: 1) BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH’ler) – etkiyi ölçmek için uluslararası kabul görmüş standartlar ve ticari kuruluşlar tarafından en yaygın olarak başvurulan standartlar, 2) Küresel Etki Yatırım Ağı (GIIN) tarafından sağlanan IRIS – eksiksiz bir etki ölçüm ve yönetim sistemi, etki yatırımcıları tarafından sosyal, çevresel ve finansal değişimi ölçmek için kullanılan bir performans göstergeleri koleksiyonudur.

Popülarite kazanan diğer etki ölçümü metodolojileri şunlardır:

Etki Yönetimi Projesi – kurucuların etki riskini ve etki temellerini ve eşiklerini tanımlamasına yardımcı olur, (https://impactmanagementproject.com/), Uluslararası Sosyal Değer – özellikle sosyal girişimler için, işletmenin Sosyal ROI’sini (yatırım getirisi) tanımlamaya yardımcı olur, (https://www.socialvalueint.org/). The Impact Beacon – basit ve daha doğrudan bir yaklaşımla, bu, girişimcilerin etkilerini belirlemek, değerlendirmek ve ifade etmek için gerçekleri ve rakamları kullanmalarına izin veren bir içgörü platformudur. (https://www.impactbeacon.org/?intro)

Sosyal/çevresel etki girişimlerinin iş ve gelir modeli

İş planı kısaca, bir şirket tarafından gelir elde etmek ve operasyonlardan kâr elde etmek için uygulanır. Model, işletmenin bileşenlerini ve işlevlerini, ayrıca elde ettiği gelirleri ve katlandığı giderleri içerir. Sosyal/çevresel etki girişimleri, iş çözümlerini sosyal sorunlara uygular. Nihai hedef, kâr amacı gütmeyen kuruluşların yalnızca hibe ve bağışlara güvenmek yerine kendilerini yenilikçi yollarla finansal olarak desteklemelerini sağlayarak sürdürülebilirliği sağlamaktır. Kâr amacı gütmeyen bir kuruluşta hissedar bulunmadığından, ilgili sosyal girişimden elde edilen kârın tamamı yeniden kuruluşun işlerine yatırılır.

Kâr amacı gütmeyen kuruluşlar için gelir getirici faaliyetlerin ortaya çıkışı, iş ilkelerinin, pazar özelliklerinin ve değerlerinin (rekabet, çeşitlendirme, girişimcilik, yenilikçilik ve sonuca odaklanma) bir arada var olduğu ve geleneksel halkla çalıştığı yeni bir işletme modeli yaratmıştır. Topluma duyarlı olma ve kamu yararına hizmet etme gibi sektör değerleri bir sosyal girişimin başarısı için esas olan etkili bir iş modelidir. Bir iş modeli iki temel unsur içerir:

1) Kuruluşun amaçlanan etkisini yaratmak için çok önemli olan iç organizasyon yapısını ve dış ortaklıkları içeren bir işletim stratejisi ve 2) Kuruluşun işini yapmak için ihtiyaç duyduğu kaynakları (mali ve insani) nereden ve hangi koşullarda elde edeceğini tanımlayan bir kaynak stratejisi.

Bir sosyal/çevresel etki girişimi için iş modeli, girişimcinin girdileri sonuçlara dönüştürdüğü kanaldır; hem sosyal değer (ölçülebilir etki) hem de ekonomik değer (gelir) üretimi ortaya koyar. Bir sosyal girişim, kâr amacı gütmeyen kuruluşla birkaç yoldan biriyle entegre edilebilir:

1) Gömülü (Embedded): Girişim ve sosyal program bir ve aynıdır. İş, müşterilere hizmet vermek için yaratılmıştır (misyonun merkezinde yer alır) 2) Birleşik (Combined): İş faaliyetleri sosyal programlarla örtüşmektedir. İş, bir finansman mekanizması olarak ve kuruluşun misyonunu genişletmek/geliştirmek için yaratılmıştır. 3) Harici (External): Sosyal ve ticari faaliyetler ayrıdır ve kuruluşun misyonuyla ilgili olabilir veya olmayabilir. İş, esas olarak sosyal faaliyetleri desteklemek için bir finansman mekanizması olarak yaratılır.

Sosyal/çevresel etki şirketlerinin uyacağı bazı kalıp iş modelleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Sosyal/çevresel etki girişimleri gelir modeli

Gelir modeli stratejileri

Veri ticareti

İşletmeler doğal olarak müşterileri ve kullanıcıları hakkında veri toplar. Benzer şekilde, sosyal girişimler de hizmet verdikleri popülasyonlar hakkında veri toplar. Sosyal girişimler veri satmayı seçerlerse mikro verilere veya makro verilere odaklanabilirler. Bireysel kredi geçmişleri gibi mikro veriler, bir sosyal girişimin hizmet verdiği popülasyonların davranışları ve özellikleri ile ilgilidir. Ekonomik eğilimler gibi makro veriler, sosyal girişimin izlediği daha geniş pazar ve ekosistem etkileriyle ilgilidir. Sosyal girişimler her iki tür veriyi de satabilir. Ancak, mikro veriler ve makro veriler için farklı yasal düzenlemeler geçerli olabilir.

Danışmanlık

Sosyal girişimler niş uzmanlık alanları geliştirdiğinde, danışmanlık işi yapabilirler. Örnek vermek gerekirse; ilk olarak, bir sosyal girişim, mültecilere mikro krediler sağlamak gibi özel bir hizmeti nasıl gerçekleştireceğini bulur. Daha sonra, hizmeti sunmak için tekrarlanabilir bir sistem geliştirirler ve potansiyel olarak birden çok yerde hizmet sağlarlar. Son olarak, sistemlerini diğer kuruluşlara öğretir ve/veya lisanslarlar.

Abonelikler

Abonelikler, sosyal girişimlerin sürekli gelir elde etmesi için bir araç olarak hizmet eder. Sosyal girişimler, müşterilere bir kerelik ücretler ödemek yerine, ürün ve/veya hizmetler için müşterilerden aylık veya yıllık olarak ücret alabilir. Aboneliğe dayalı modeller kullanarak, sosyal girişimler tekliflerini düşük gelirli müşteriler için daha erişilebilir hale getirebilir.Son zamanlarda, birçok teknoloji şirketi Hizmet Olarak Yazılım (SaaS) sunmaya başladı. Bulut bilgi işlemin yükselişiyle etkinleştirilen SaaS, müşterilerin yazılım kullanımı için aylık veya yıllık olarak ödeme yapmasına olanak tanır.

Eğitim ve öğretim

Eğitim ve öğretim, sosyal girişimlerin hedef kitlelerini güçlendirmek için son derece güçlü yollardır. Temel bir eğitim senaryosunda, sosyal girişimler öğrencileri işe alır, eğitim sağlar ve onları işverenlerle buluşturur. Tipik olarak, işverenler sosyal girişimlere öğrencileri işe aldıktan sonra veya öğrencileri önceden belirlenmiş bir süre için çalıştırdıktan sonra ödeme yapar. Bu düzenlemeler aynı zamanda üçüncü şahıs ödeyicileri ve sonuca dayalı sözleşmeleri içerebilir. Sosyal girişimler ayrıca mevcut çalışanların becerilerini artırarak kuruluşlar içinde eğitim sağlayabilir. Bu düzenlemeler, yazılım satışları gibi diğer tekliflerle birleştirilebildikleri için genellikle kazançlıdır.

Gelir paylaşımı modeli

Gelir paylaşımı, sosyal girişimlerin ortaklıklar yoluyla kâr elde etmesinin bir yolunu sunar. Örnek olarak Sosyal İşletme A’nın Y Kuruluşu çalışanlarına çeşitlilik eğitimi verdiğini varsayalım. Sosyal Girişim B, işe alma önyargılarını azaltmak için yazılım üretirse, Sosyal Girişim A, Y Kuruluşunu yazılımı kullanmaya ikna ederek Sosyal Girişim B’nin pazar erişimini sağlayabilir. Sosyal Girişim A, Sosyal Girişim B’nin satışını oluşturduğundan, Sosyal Girişim A satıştan bir komisyon alacaktır. Gelir paylaşımı böyle çalışır. Piyasaya erişim, gelir paylaşımı için en yaygın durum olsa da çerçeve aynı zamanda finans ve bilgi işlemlerine de uygulanabilir. Hisse senedi veya faiz ödemeleri talep etmek yerine, yatırımcılar işletmelere gelecekteki gelirlerin yüzdeleri karşılığında sermaye sağlayabilir.

Sigorta (risk paylaşımı)

Gelir paylaşım ortaklıklarına benzer şekilde, sosyal girişimler de risk paylaşım ortaklıklarına girebilir. Bu strateji, sosyal girişimler sigorta şirketlerinin risklerini azaltmak için kendilerini konumlandırdığında daha uygulanabilir hale gelir. Bir sosyal girişim, düşük gelirli nüfusa karşılanabilir aşılar sağlarsa, sağlık sigortası şirketleri için muhtemelen belirli bir düzeyde riski azaltır ve sigorta şirketi için maliyetleri düşürür. Risk paylaşım modeliyle ilgili birincil zorluk, genellikle uzun vadeli çalışmalar ve özenli veri toplama gerektiren risk azaltma ve maliyet azaltma düzeylerini belirlemektir. Büyük veri ve finans mühendisliğindeki gelişmeler nedeniyle risk paylaşımı, sosyal etki alanındaki en ilgi çekici, yüksek potansiyelli alanlardan biri haline geliyor. Sosyal etki tahvilleri gibi sonuca dayalı sözleşmeler, kamu ve özel sektör arasındaki risk paylaşımına dayanır. Fintech alanındaki birçok sosyal girişim, gelişmekte olan pazarlarda finansal katılımı genişletmek için menkul kıymetleştirme mekanizmaları da geliştirmektedir.

Kiralama programları

Leasing programları, sosyal girişimlerin varlıklarıyla ek gelir elde etmesinin basit bir yoludur. Bir sosyal girişim, ofis alanı satın almak için kredi alırsa, fazla alanı olan bir bina satın alabilir ve fazla alanı başka şirketlere kiralayabilir. Sosyal girişim, kira gelirini kullanarak krediyi geri ödeyebilir, binanın tam mülkiyetini alabilir ve kira ödemelerinden elde edilen tüm ek geliri elinde tutabilir.

Etkinlikler

Sosyal girişimler, konferanslar ve saha yarışmaları gibi etkinliklere ev sahipliği yaparak gelir elde edebilir, iş birliğini ateşleyebilir ve kendilerini endüstri lideri olarak konumlandırabilir. Etkinlik maliyetlerini karşılamanın yanı sıra kâr elde etmenin en yaygın iki yolu bilet satmak ve sponsorluk yapmaktır. Etkinlikler, genellikle güçlü iş birlikleriyle sonuçlanan ortak hedefler etrafında fikir birliği oluşturmak ve kuruluşları birleştirmek için kullanılabilir.

Ürün ve hizmet satışları

Sosyal girişimler, ön ödemeler karşılığında müşterilere ürün veya hizmet satabilir. Bu gelir stratejisinin özellikli bir yanı olmasa da çoğu sosyal girişimin üzerine inşa edebileceği mükemmel bir başlangıç noktası görevi görür. Sosyal girişimler basit işlemlerle başlarsa, daha karmaşık gelir stratejileri olan sosyal girişimlere göre erken aşamada sermaye toplamakta daha az zorlanabilirler.

Etki odaklı girişimlerin pazar büyüklüğü

Etki odaklı işletmeler, genellikle düşük yatırım getirisi olan bir iş türü olarak görülüyor ve birçoğu hissedarlarına yeterince kâr getirmediğine inanıyor. Sonuç olarak, yatırım almak çok kolay değil. Ancak bu görüş doğru değildir ve gerçek çok farklıdır. GIIN tarafından yürütülen 2020 Yıllık Yatırımcı Anketine göre, etki yatırımlarının pazar büyüklüğünün 714 milyar Euro olduğu tahmin ediliyor! Ayrıca, BM’nin 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündeminde belirtilen 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefine (SKH) ulaşmak için yılda 5 trilyon ABD Doları ile 7 trilyon ABD Doları arasında bir zaman harcanacaktır. Bu, meydan okumayı üstlenmeye hazır yenilikçiler ve yatırımcılar için muazzam bir pazar fırsatı. Hükümetler, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar ve diğer aktörler bu hedeflere ulaşmak için yeterli kapasiteye sahip değildir ve bu, özel sektörün açığı kapatması için mükemmel bir fırsattır.

Kaynak

• https://www.britishcouncil.org.tr/sites/default/files/20190702_se_research_report_the_state_of_social_enterprise_in_turkey_eng_single_page.pdf
• https://ec.europa.eu/social/main.jsp?pager.offset=30&advSearchKey=socnteco&mode=advancedSubmit&catId=22&doc_submit=&policyArea=0&policyAreaSub=0&country=0&year=0
• https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/iicpsd/The-Impact-Investing-Ecosystem-in-Turkey_final.pdf
• https://www.sosyalgirisimcilikagi.org/t-rkiye-sosyal-giri-imcilik-ekosistem-durum-raporu-yay-nda
• https://www3.weforum.org/docs/WEF_II_FromMarginsMainstream_Report_2013.pdf