Paleolitik Dönem veya Eski Taş Devri, ilkel yontma taş aletlerin kullanımıyla karakterize edilen, günümüzden yaklaşık iki milyon yıl önce başlayıp on bin yıl önce ilk yerleşimlerin oluşturulduğu ve tarım toplumlarına geçişin görüldüğü Mezolitik veya Epipaleolitik Çağ’ın başlamasıyla sona eren tarihi bir aşamadır.
Emine Akcaoğlu
Paleotik dönem kendi içinde alt, orta ve üst paleotik dönem olmak üzere üçe ayrılır.
Alt Paleoitik, günümüzden yaklaşık 2.5 milyon yıl ile 200 bin yıl öncesini kapsayan dönemdir. Bu dönemde Homo habilis (ve Homo rudolfensis), Homo erectus (ve Homo ergaster) ve Homo heidelbergensis olarak adlandırılan ilk insanlar yaşamışlardır. Homo cinsini tanımlayan en önemli faktörlerden biri alet kullanımı olduğundan ilk taş alet kullanımının Homo cinsi için önemi büyüktür. Paleotik dönem biz Sapienslerin de dahil olduğu Homo cinsinin ortaya çıkışına tekabül eder.
Paleotik dönemin bir diğer önemli özelliği ise homo cinsinin ateşin kullanımını keşfettiği dönem olmasıdır.
İnsanlar ve onların ataları, Homo cinsinin varlığının %99’undan fazlası avcı-toplayıcıydı. Diyetleri ağırlıklı olarak etçil beslenmeye dayalıydı, enerjinin %60’ı hayvansal ürünlerden geliyordu.
Ateş; ısınma, korunma gibi hayati fonksiyonları kolaylaştırmasıyla beraber çiğ eti pişirmeyi sağlamış, bu da çiğnemeyi kolaylaştırmış, besin değeri daha yüksek gıda alımını sağlamıştır. Avlanmayı da kolaylaştıran ateşin kullanımıyla insanlık müthiş bir gelişme yaşamıştır.
Paleotik dönemdeki insan yaşamına bakarsak hayatı idame ettirmek için avcı-toplayıcılığın yaygın olduğunu görürüz. İnsanlar ve onların ataları, Homo cinsinin varlığının %99’undan fazlası avcı-toplayıcıydı. Diyetleri ağırlıklı olarak etçil beslenmeye dayalıydı, enerjinin %60’ı hayvansal ürünlerden geliyordu.
Günümüzde, bazı yönlerden yararlı bulunurken bazı yönleriyle artık modern insanın metabolizmasına uygun olmadığı düşünülen paleo diyet, avcı toplayıcı atalarımızın beslenme alışkanlıklarına dayalıdır. Paleolitik insanların beslenmesine dayanan bu diyet, et, kuruyemiş ve taze meyve ve sebze tüketimini artırmaya odaklanıyor ve tüketilen tahıl, işlenmiş gıda miktarını sınırlıyor. Diyet, genlerimizin çiftçilikten doğan modern diyetlere uygun şekilde ayarlanmadığı fikrine dayanıyor. Tarım toplumuna geçildikten sonra yeme alışkanlıklarında yaşanan değişimin, insanın doğaya uyum becerisini körelttiği düşüncesi bu diyetin ana fikrini oluşturuyor. Obezite, diyabet gibi hastalıkların artmasının sebebinin de yine uyum becerisinin körelmesinden kaynaklandığı, dolayısıyla da diyet değişiminin bir sonucu olduğu kabul ediliyor.
Bir çalışma paleo diyetin diğer popüler diyetlerle karşılaştırıldığında psikolojik sağlık açısından daha iyi bir seçim olabileceğini gösterdi. Çalışma, vejetaryen, vegan, glütensiz, paleo ve kilo verme diyetlerini içeren beş beslenme düzeninin psikolojik etkilerini analiz etti. Paleo diyet kalıplarını takip eden insanlar en düşük düzeyde düzensiz yeme semptomları, yiyecek istekleri, duygusal yeme ve olumsuz duygular bildirdiler.
Paleo diyet hakkında çalışmalar henüz yetersiz olsa da önümüzdeki yıllarda yapılacak çalışmalar bizi daha da aydınlatacaktır.
Paleo diyetin faydalı yönlerinin yanında yan etkilerinin de olduğunu görüyoruz. Paleo diyet tarım-çiftçilik ürünlerini kapsamadığından vücudumuza yeterli lifli gıdanın alınamıyor. Lif, dışkıya hacim katar ve sindirim kanalında rahatça hareket etmesine yardımcı olur. Lifli gıdalar, bağırsak florasını düzenlemeye ve dışkı oluşumunu stabil tutmaya yardımcı olur. Bu yönleriyle sindirim sistemimiz için büyük bir öneme sahiptir. Lifli gıdaların yeterli alınamamasına bağlı olarak diare, kabızlık yaşanır ve bağırsaklarda zararlı bakterilerin artışı görülür, bu durum da insan sindirim sistemini tehdit eder. Karbonhidrat alımını kısıtlamasıyla insanda halsizlik, yorgunluk hislerine yol açar. Bol miktarda sebze, meyve, chia ve keten tohumu gibi lif açısından zengin ürünler eklemek, lif alımınızı artırmanıza yardımcı olabilir. Bu da lifli gıda alamama sorununa alternatif bir çözüm sunar. Aynı şekilde Paleo diyet mutlaka düşük karbonhidratlı bir diyet değildir; balkabağı, tatlı patates, pancar gibi nişastalı besinlerle, diyet karbonhidrat alımı yönünden güçlendirilebilir.
Paleo diyet hakkında çalışmalar henüz yetersiz olsa da önümüzdeki yıllarda yapılacak çalışmalar bizi daha da aydınlatacaktır.
Kaynakça:
https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/in-depth/paleo-diet/art-20111182
https://www.bbc.co.uk/food/articles/paleo_diet
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780128052471000046
https://www.livescience.com/53368-paleo-diet.html
https://www.healthline.com/nutrition/paleo-diet-side-effects#2-Constipation
Son erişim tarihi: 03.11.2024
