Mars, Dünya’nın sadece yarısı kadar olsa da düşük yerçekimi nedeniyle jeolojik özellikler açısından büyüktür.
Paul Scott Anderson
Çeviren: Erdem Ergen
Kızıl gezegen, dünyamızdakinden çok daha büyük kanyonlara ve volkanlara sahiptir. Şimdi Mars’ın antik göllerinden birinin Dünya’da bilinen tüm göllerden daha büyük olduğuna dair kanıt var. Avrupa Uzay Ajansı (ESA) 7 Ağustos 2024 tarihinde yapılan açıklamada, Mars Express yörünge aracının Caralis Chaos isimli bölgedeki antik göl yatağının yeni görüntülerini elde ettiğini bildirdi. Muhtemelen milyarlarca yıl önce su içeren bu göl yatağı bir zamanlar bir milyon kilometrekareden (386.000 mil kare) daha büyüktü.
Bu, dünyanın en büyük iç denizi olan Hazar Denizi’nden 3 kat daha büyük bir alan demektir. Bilimciler, bu antik Mars gölünü Eridania Gölü olarak adlandırıyor.
Mars’taki büyük antik göl
Milyarlarca yıldır kuru olan bu antik göl yatağı, yüksek höyüklerle doludur. Bilim insanları, bu höyüklerin Mars rüzgârlarının savurduğu tozlardan meydana geldiğini söylüyorlar. Ardından, su tozu kaplamış gibi görünüyor. Daha sonrasındaysa suyun Mars’ın yüzeyinden kaybolmasıyla tekrar kuruduğu ve bugün gördüğümüz höyüklere dönüştüğü düşünülüyor.
Caralis Kaosu’nda bugün hâlâ birkaç eski göl havzası görülüyor. En büyükleriyse Eridania’dır. Dünyadaki muadillerinden dahi büyüktür. Bu devasa gölün suyu, tıpkı Mars’ın geri kalan su kaynakları gibi en sonunda yok oldu. Bu nasıl oldu? Mars düşük yerçekimi nedeniyle gerekli atmosferi tutamadı. Bu sebeple bugün Mars’ta zayıf bir atmosfer var. Ek olarak, Mars, Güneş’e Dünya’dan daha uzakta. Isınmasını sağlayacak bir atmosfere sahip olmadığı için Mars soğudu. Bilimciler, devasa Eridania Gölü’nün zamanla kuruyarak bir dizi küçük göle dönüştüğünü söylüyor. Tek parça olduğu dönemde Hazar Denizi’nin üç katı kadar su hacmine sahipti. Yeryüzündeki en büyük iç su kitlesi olan Hazar Denizi, 750 mil (yaklaşık 1.200 km) uzunluğa ve 200 mil (yaklaşık 320 km) genişliğe sahiptir.
Caralis kaosu
Bilimciler Caralis Chaos’u kaotik arazi olarak niteliyorlar. Yani dağların, platoların, çatlak başlangıçlarının ve yarıkların karmakarışık bir şekilde sıralandığı alanlardır.
Yani bölgede geçmişte sıvı halde su bulunduğuna dair kanıtlar var. Ayrıca bölgeden geçen iki büyük fay ve çatlak, Caralis Kaosu’nda geçmişte volkanizma olduğunun kanıtıdır. Sirenum Fossae fayları olarak bildiğimiz bu yapılar, Tharsis platosu oluştuğunda meydana geldiler. Bu yukarı doğru hareket, Mars’ın kabuğunda gerilime neden oldu ve fayları yarattı. Olympus Mons da dahil olmak üzere gezegenin en büyük yanardağları Tharsis bölgesindedir. Aslında, Olympus Mons’un kendisi bir zamanlar ada olabilir!
Caralis Kaosu’nda çok sayıda ‘düzensiz’ tepe de vardır. Bunlar da volkanik kökenlidir ve volkanik ovaların yaygın bir özelliğidir. Yeni lav tabakaları sıkıştığında oluşurlar. Levhalar hâlâ yumuşak olduklarından kolayca bükülür ve deforme olurlar. Düzensiz tepeler Ay’da da yaygındır.
Mars’ın büyük bölümünde olduğu gibi çarpma kraterleri burada da yaygındır. Başta, bu bölgedeki büyük bir merkezi olmak üzere, kraterin güney kenarından oyulmuş vadiler mevcuttur. Bilim insanları bunun, gölün kendisi kuruduktan sonra bile bir miktar suyun hâlâ var olduğuna dair bir kanıt olabileceğini söylüyor. Bazı kraterlerde de küçük su yatakları bulunurken, diğerlerindekiler Mars rüzgârları tarafından zaman içinde büyük ölçüde aşındırılmıştır.
Mars’taki su yeraltına mı çekildi?
Mars’taki suyun nasıl kaybolduğundan bahsediyorken, artık suyun büyük bir kısmının hatta çoğunun yeraltına çekilmiş olabileceği anlaşılıyor. Mars’ın kabuğunda hâlâ engin bir okyanus kadar sıvı suyun bulunduğuna dair yeni kanıtları okuyabilirsiniz. Eridania ve diğer göllerin yanı sıra bir zamanlar Mars’ın kuzey yarımküresinin büyük bölümünü kaplayan olası bir okyanus da yer alabileceği gibi.
Sonuç
Mars’ın bilinen en büyük gölü Eridna’dır. Dünyada bilinen bütün göllerden daha büyük olduğu gibi Hazar Denizi’nin üç katından fazla su tutuyordu.
Kaynak
https://earthsky.org/space/lake-on-mars-lake-eridania-caralis-chaos-mars-express/ (son erişim tarihi: 31.08.2024).
